1/2/2016

 

PHẦN VI: ĐÓNG GÓP CỦA LÚA GẠO VÀO XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VÀ XÃ HỘI

           

Sau thời kỳ Đá Mới, con người đã bắt đầu sống chung với nhau và lập ra làng xã và xã hội. Công việc sản xuất lúa gạo không những tạo ra thức ăn tiền của mà củng có nhiều đóng góp trong việc tạo dựng gia đình. Chồng, vợ, và con cái là những thành phần căn bản của một gia đình. Nhiều gia đình tạo thành làng xã, nhiều làng xã lập ra tỉnh, lập ra nước. Làm được một vụ lúa tốt là đạt được một chi tiêu cao và được ng­ưỡng mộ bởi gia đình và láng giềng. Những trang dưới đây ghi lại các ca dao, tục ngữ và dân ca về về đóng góp của những công việc sản xuất lúa gạo vào xây dựng gia đình và xã hội. 

Xây Dựng Gia Đình: Tình Yêu Trai Gái

Những cô gái trong tuổi sắp lấy chồng hay những cậu con trai trong tuổi đi kiếm vợ luôn cố gắng ra công để cho ruộng lúa của mình được xanh tư­ơi và có nhiều bông lúa.

Lúa trổ mâm xôi, dẫy nồi chồng vợ

 

Thân em như chẹn lúa đòng đòng

Phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai

 

Người ta r­ượu sớm trà trưa

Em nay đi nắng về mưa đã nhiều

Lạy trời m­ưa thuận gió đều

Cho đồng lúa tốt, cho vừa lòng anh

Lòng em đã quyết thi hành

Đi cấy đi gặt cùng  anh một mùa

 

Ruộng nhà em lúa xanh xanh ngát

Ruộng nhà anh lúa dạt ngàn bông

Lúa xanh đẹp xóm, đẹp đồng

Cho mình sớm họp thành đôi vợ chồng

 

Đôi ta như lúa đòng đòng,

Đẹp duyên nhưng chẳng đẹp lòng mẹ cha

 

Trời cho cày cấy đầy đồng,

Xứ nào xứ nấy trong lòng vui ghê.

 

Nắng chiều, lúa nghẹn, anh ơi

Mình lấy sức người chống lại thiên tai

Mấy  anh tát một gàu giai

Chúng em hai đứ­a tát hai gàu sòng

Đêm ngày đem nước vào đồng

Lúa mình lại đẹp, thì lòng lại vui

 

Một mai gặt lúa đem về,

Thờ cha kính mẹ nhiều bề hiếu trung.

 

Rồi mùa rạ tốt rơm khô

Bạn về xứ bạn biết mô mà tìm

Anh thưa với mẹ cùng cha
 Nếp mà lộn tẻ, lựa ra hay đừng ?
 Đò đưa đến bến đò ngừng
 Anh thương em thuở trước, nửa chừng lại thôi !

 

Cắt cỏ, tưới nước, bón phân và chăm sóc ruộng lúa nói chung tạo cơ hội cho trai gái trao đổi câu chuyện và gợi tình ý.

 

Hỡi cô tát nước lên đồng

Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi

Ánh trăng em chẳng thiếu chi

Anh có lúa giống, em thì đổi cho

 

Ngày xưa có tục lệ đi làm rể. Đóng góp vào công việc trồng lúa là cách tốt nhất để lấy lòng cha mẹ của cô gái.

Công anh làm rễ đã hai năm ròng

Nhà em làm ruộng, làm đồng

Bắt anh tát nước, cực lòng anh thay

Tháng Chín m­ưa bụi gió bay

Cất đi gầu nước, hai tay rụng rời

 

Ngày xư­a khi chư­a có máy xây lúa tối tân, nông dân dùng cối chày để giã gạo. Thường  các  thiếu  nữ  hay  các  bà  vợ  có trách  nhiệm  chính  trong  việc  giã  gạo  và  họ thường họ hát trong khi làm việc. Tiếng hò, tiếng hát giã gạo thường tràn ngập không khí làng quê Việt Nam sau ngày gặt lúa.  Các cô thôn nữ thường mời các cậu thanh niên giúp tay vào công việc giã gạo. Một nhạc sĩ có viết những dòng sau Đêm trăng trong tiếng chày quanh có tiếng ca tiếng hò thanh thanh. Vô đây anh, đừng sợ trời khuya không có ai đưa anh về. Sau khi các thanh niên đã ghé vô nơi giã gạo, các cô thiếu nữ đưa câu mời chọc.

 

Đến đây chẳng những ngồi không?

Nhờ  chàng giã gạo, cho đông tiếng hò

         

Những chàng trai thanh niên cũng không chịu thua. Họ giã gạo và rồi họ hát đối.

 

Đố ai  biết lúa mấy cây?

Biết sông mấy khúc, biết mây mấy tầng?

 

          Sau khi đã trao đổi và đã biết nhau hơn, các chàng trai mạnh dạn hơn và bắt đầu ngõ lời đề nghị đến các cô gái.

Nàng về giã gạo ba trăng

Để anh gánh nước Cao Bằng về ngâm

Nước Cao Bằng ngâm thì trắng gạo

Không biết em có liệu được chăng ?

Trần trần C­uội ngủ cùng trăng

Biết chăng cha mẹ vừa lòng hay không?

 

          Được cha mẹ nhà gái chấp thuận, người con trai bắt đầu lo lễ vật cho tiệc cư­ới.

 

Giúp em một thùng xôi vò

Một con lớn béo, một vò r­ượu tăm

Giúp em đôi chiếu em nằm

Đôi chăn  em đắp, đôi tằm em đeo

Giúp em quan tám  tiền cheo

Quan  năm tiền cưới, lại đèo buồng cau

 

Xây Dựng Gia Đình: Tình Vợ Chồng

 

Sau khi lấy nhau, vợ chồng chung sức để xây dựng gia đình.

 

Qua đồng ghé nón thăm đồng

Đồng bao nhiêu lúa thương chồng bấy nhiêu

 

Khuyên em chớ ngại nắng mưa
Của chồng công vợ bao giờ quên nhau

Mặt trời tang tảng rạng đông

Mình ơi! Thức dậy ra  đồng kéo tr­ưa

Phận hèn bao quản nắng mưa

Cày sâu bừa kỹ, được mùa  có khi

 

Trên đồng cạn, dưới đồng sâu

Chồng cày, vợ cấy, con trâu đi bừa

Ai ai cũng vợ cũng chồng

Chồng cày, vợ cấy trong lòng vui thay

 

Mặt trời tang tảng rạng đông

Mình ơi! Thức dậy ra  đồng kéo tr­ưa

Phận hèn bao quản nắng mưa

Cày sâu bừa kỹ, được mùa  có khi

 

Trên đồng cạn, dưới đồng sâu

Chồng cày, vợ cấy, con trâu đi bừa

Ai ai cũng vợ cũng chồng

Chồng cày, vợ cấy trong lòng vui thay

 

Đồng mình trứơc bữa anh đi

Đất chưa cày ãi, mạ  thì chưa gieo

Bây giờ ruộng đã kín bèo

Lúa  xanh một giãi luồn theo núi đồi

Mong anh giữ vững biễn trời

Quê nhà đã có em rồi, đừng lo

 

Vợ anh như thể dĩa xôi

Anh còn phụ bạc nữa tôi cơm đàn

 

Chồng giận thì vợ bớt lời

Cơm sôi nhỏ lửa một đời không khê

 

Khuyến Khích Công Việc Sản Xuất Lúa

 

Hay gì để ruộng mà ngăn

Làm ruộng cấy lúa, chăn tằm lấy tơ

Tằm có lứa, ruộng có mùa

Chăm làm trời cũng đền bù có khi

 

Mồ hôi mà đổ xuống đồng
Lúa mọc trùng trùng sáng cả đồi nương

 

Rủ nhau đi cấy đi cày
Bây giờ khó nhọc, có ngày phong lưu
Trên đồng cạn dưới đồng sâu
Chồng cầy vợ cấy con trâu đi bừa

 

Ơn trời mưa nắng phải thì
Nơi thì bừa cạn nơi thì cày sâu
Công lênh chẳng quản bao lâu
Ngày nay nước bạc, ngày sau cơm vàng
Ai ơi! Chớ bỏ ruộng hoang

Bao nhiêu tất đất tất vàng bấy nhiêu

 

Nhớ ơn Người Nông Dân Trồng Lúa

 

NgườiViệt Nam đã đánh giá vai trò của nông dân trồng lúa rất cao.

 

Nhất sĩ, nhì nông

Hết gạo chạy rông

Nhất nông, nhì sĩ

 

Văn chương phú lục chẳng hay
Trở về làng cũ học cày cho xong

        Họ nhận thức cái khó nhọc của công việc sản xuất lúa

 

Cày đồng vào buổi ban trưa

Mồ hôi thánh thót như ­ m­ưa ruộng cày

Ai ơi bư­ng bát cơm đầy

Dẻo thơm một hạt đắng cay trăm phần

 

 

Biết Ơn Đến Nông Dân, Thú Vật Và Dụng Cụ Trồng Lúa

          Người Việt Nam rất biết ơn đến những đóng góp đ­ưa đến một mùa lúa tốt có năng suất cao. Họ biết ơn đến Trời, đến Phật, đến tổ tiên ông bà, đến láng giềng, đến bạn bè và ngay cả đến súc vật và dụng cụ dùng trong công việc sản xuất lúa gạo.

Trâu ơi ta bảo trâu này

Trâu ra ngoài ruộng, trâu cày với ta

Cấy cày  vốn nghiệp nông gia,

Ta đây trâu đấy, ai mà quản công

Bao giờ lúa chín đầy đồng

Thì còn  ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn

 

Trả ơn  cái cối cái chày

Nữa đêm gà gáy, có mày có tao

 

 

MỘT VÀI TÀI LIỆU THAM KHẢO

 

1.       Bánh Trái Ngày Tết  http://www.cadaotucngu.com/phorum/topic.asp?TOPIC_ID=854

2.       http://e-cadao.com/Cadaochude/cadaobanh.htm

3.       http://poem.tkaraoke.com/14115/Dac_San_Que_Em.html

4.       Nguyễn Văn Ngưu 2001 The Vietnamese Rice Farmer. Pp 97-129 in VIETNAMOLOGICA, Montreal, Quebec, Canada

5.       Nguyễn Văn Ngưu 2007 Nghành Sản Xuất Lúa Việt Nam - Nhìn Qua Lịch Sử, Văn Hóa Và Kỹ Thuật. Nhà Xuất Bản Nông Nghiệp. TP Hồ Chí Minh. 232 pp

6.       Tìm Ca Dao Theo Các Tỉnh http://e-cadao.com/cadaocactinh.asp

7.       Trần Văn Đạt 2003 Tiến Trình PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT LÚA GẠO TẠI VIỆT NAM Từ Thời Nguyên Thủy Đến Hiện Đại. Nhà Xuất Bản Nông Nghiệp. TP Hồ Chí Minh. 315 pp

8.       Văn Hóa Nông Nghiệp Qua Ca Dao Tục Ngữ. VĂN HÓA VIỆT.  http://e-cadao.com/tieuluan/vanhoa/vanhoanongnghiep.htm

9.       Vũ Ngọc Phan 1999 Tục Ngữ, Ca Dao, Dân Ca Việt Nam. Nhà Xuất Bản Khoa Học Xã Hội. Hà Nội. 832 pp