thnlscantho-5 - Bệnh Si đa

2/7/2015

SIĐA hay HIV/AIDS viết tắt theo Anh ngữ: Human Immunodeficiency Virus infection Acquired ImmunoDeficiency Syndrome: bệnh tê liệt khả năng đề kháng là bệnh của hệ miễn dịch gây ra do bị nhiễm virus suy giảm miễn dịch ở người bệnh này. SiĐa là viết tắt theo tiếng Pháp “Syndrome ImmunoDéficitare Acquis”.

Hai xét nghiệm HIV là ELISA và Western Blot. Khi nhiễm HIV, thường có triệu chứng giống bệnh cúm. Sau đó, bệnh nhân không có dấu hiệu gì trong một thời gian dài. Khi bệnh tiến triển thì hệ miễn dịch suy giảm nên bệnh nhân dễ mắc phải bệnh nhiễm trùng khác, được gọi là nhiễm trùng cơ hội, những bệnh mà người có hệ miễn dịch hoạt động mạnh mẽ bình thường khó mắc phải.

HIV lây truyền chủ yếu là khuếch tán qua môi trường sống, quan hệ tình dục, dùng chung kim chích, từ mẹ sang con. Theo đường nước miếng và nước mắt thì tỉ lệ lây truyền HIV kém hơn. Phòng chống lây nhiễm HIV, chủ yếu thông qua việc tránh dùng kim chích chung với người bệnh và tình dục an toàn là điều quan trọng để kiểm soát sự lây lan của căn bệnh này. Tuy bệnh không thể chữa lành và không có thuốc chủng ngừa, nhưng điều trị bằng thuốc kháng vi khuẩn HIV có thể làm chậm tiến trình của bệnh và kéo dài tuổi thọ của người bệnh thêm 8-12 năm, thậm chí lâu hơn nếu uống thuốc đều đặn và đủ liều. Thuốc kháng HIV cần phải được uống mỗi ngày, nếu không thì virus có thể nhanh chóng vượt khỏi kiểm soát và trở nên kháng thuốc. Điều trị bằng thuốc kháng HIV có thể làm giảm nguy cơ tử vong và các biến chứng từ bệnh này, nhưng rất tốn kém, thường gây tác hại phụ phải đành chịu vậy.

Nhiễm HIV được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO World Health Organization) của Liên Hiệp Quốc (United Nation) tại New York USA xem là đại dịch. Việc quá chủ quan đối với HIV càng làm tăng nguy cơ bị lây bệnh. HIV xuất hiện từ xa xưa nhưng loài người mới biết từ cuối năm 1981 đến nay đã giết chết hơn 25 triệu người. Khoảng 0,6% dân số thế giới nhiễm HIV. Năm 2009, toàn thế giới có 1,8 triệu người mắc bệnh SIĐA, giảm so với 2,1 triệu người trong năm 2004. Tỉ lệ tử vong cao do bệnh SIĐA ở Châu Phi thuộc phía dưới vùng sa mạc Sahara đã làm chậm tăng trưởng kinh tế gây nghèo đói trầm trọng tại nơi này. Năm 2005, ước tính ở châu Phi có khoảng 90 triệu người bị nhiễm HIV, kết quả là 18 triệu trẻ mồ côi vì SIĐA. Điều trị bằng thuốc kháng nhóm “retrovirus” có thể làm giảm cả hai tỉ lệ tử vong và bệnh tật ở người nhiễm HIV. Mặc dù thuốc kháng retrovirus vẫn không có sẵn để dùng rộng rãi, nhưng việc mở rộng các chương trình điều trị bằng thuốc kháng retrovirus từ năm 2004 đã làm giảm số lượng về Trời của những người mắc bệnh SIĐA và giảm số người nhiễm mới ở khắp nơi trên thế giới. Tăng cường việc nhận thức và các biện pháp phòng ngừa đối với mọi người, cũng như quá trình diễn tiến tự nhiên của dịch bệnh, vậy ấy thật là vai trò quan trọng. Thế mà, ước tính vẫn có khoảng 2,6 triệu người mới bị nhiễm HIV trong năm 2009.

Nhiễm HIV nếu không được trị sẽ bị SIĐA rồi sẽ về cõi Thiên Thai do dễ bị nhiễm trùng kéo theo các bệnh ác tính khác liên quan đến giảm sút hệ thống miễn dịch. HIV tiến triển sang SIĐA theo tỷ lệ biến thiên vào sự tác động của các virus trong cơ thể người bệnh; hầu hết sẽ chuyển sang giai đoạn SIĐA tiếp theo. Có khi rất sớm, một số diễn tiến bệnh lâu hơn. Điều trị bằng kháng antiretrovirus (ARV) có thể kéo dài tuổi thọ của người bị nhiễm HIV. Ngay khi HIV chuyển sang giai đoạn SIĐA thì việc điều trị bằng kháng ARV cũng có thể kéo dài tuổi thọ của bệnh nhân ước tính trung bình là 5 năm theo thống kê năm 2005. Nếu không điều trị đúng mức thì sẽ lạc vào cõi Thiên Thai vòng 1 năm.

Hội chứng: biểu hiện các triệu chứng như: sốt, tiêu chảy, sụt cân, nổi hạch... do một căn bệnh nào đó gây ra. Suy giảm miễn dịch: Hệ miễn dịch là hệ thống phòng ngự bảo vệ cơ thể chống lại các mầm bệnh từ ngoài xâm nhập vào cơ thể, suy giảm miễn dịch là tình trạng hệ miễn dịch trở nên yếu, giảm hoặc không có khả năng chống lại sự tấn công của các tác nhân gây bệnh.

Mắc phải bệnh không do di truyền mà do lây nhiễm. Tổ chức Y tế Thế giới WHO cho biết rằng cuối năm 2009 có 37,2 triệu người lớn và 2,2 triệu trẻ em sống với HIV. Năm 2004, 4,9 triệu người đã bị nhiễm và 3,1 triệu người lạc vào cõi Thiên Thai. Từ cuối năm 1981, SIĐA đã đưa vào Thiên Thai 23,1 triệu người trong tổng cộng 79,9 triệu trường hợp. Ở Châu Phi, tuổi thọ đã giảm trong các thập kỷ vừa qua vì SiĐa với ung thư Kaposi là khối u xuất hiện ở bệnh nhân SIĐA, hiện nay là khối u phổ biến nhất ở vùng phía nam sa mạc Sahara Phi châu.

SIĐA được lưu ý ở những người chích ma tuý vào tĩnh mạch từ thập niên 1980 và hội chứng này kéo dài cho đến nay. Thống kê cho thấy 58% người bị SiĐa là phụ nữ. Nhiễm HIV dẫn đến sự suy giảm cấp số lượng tế bào T-CD4⁺ và tăng tải lượng virus cũng như nồng độ HIV trong máu. Có thể xác định giai đoạn nhiễm bệnh bằng cách đo số lượng tế bào T-CD4⁺ và lượng virus. Nhiễm HIV có 3 giai đoạn: giai đoạn nhiễm trùng cấp tính là nhiễm trùng tiên phát, giai đoạn tiềm ẩn, rồi đến giai đoạn SIĐA. Nhiễm trùng cấp tính kéo dài trong vài tuần bao gồm các triệu chứng như nổi hạch, sưng hạch bạch huyết, sốt, viêm họng, phát ban, đau nhức bắp cơ, khó chịu, lở loét miệng và thực quản. Giai đoạn tiềm ẩn không có triệu chứng có thể kéo dài từ hai tuần đến hai mươi năm tùy theo từng cá nhân. Giai đoạn SIĐA là giai đoạn cuối của nhiễm HIV, được xác định bởi số lượng tế bào T-CD4⁺ thấp, ít hơn 200 trong một mircolit máu, những bệnh nhiễm trùng phát khởi thừa cơ hội này, kể cả ung thư…

Một ít người bị nhiễm HIV vẫn giữ số lượng tế bào T-CD4⁺ ở mức cao mà không cần uống thuốc kháng ARV. Tuy nhiên, hầu hết vẫn có thể phát hiện thông qua tải lượng virus và cuối cùng tiến triển thành SIĐA, nếu chậm hơn thì những người này được phân loại là những HIV controller hoặc long-term nonprogressor (LTNP). Những bệnh nhân có thể duy trì số lượng tế bào T-CD4⁺ đồng thời có tải lượng virus thấp hoặc không thể phát hiện được thì không cần điều trị với kháng retrovirus được gọi là elite controller hoặc elite suppressor (ES).

Nhiễm HIV xảy ra khi được truyền mầm bệnh vào cơ thể. Virus phát triển nhanh dẫn gây ra nhiều HIV loan nhiều trong máu. Ở giai đoạn này, mức HIV có thể lên đến vài triệu trong mỗi mililít máu. Phản ứng này đi kèm với việc lưu lượng tế bào T-CD4⁺ bị giảm đáng kể. Trong tất cả các bệnh nhân, mức virus này thực tế là do sự hoạt hóa của các tế bào T-CD4⁺ đã bị diệt bởi HIV, sau đó sản sinh các kháng thể hoặc biến đổi huyết thanh. Phản ứng của tế bào T-CD4⁺ được cho là quan trọng trong việc kiểm soát mức HIV từ mức cao trở thành suy giảm dần. Phản ứng của tế bào T-CD4⁺ tốt sẽ làm tiến triển bệnh chậm hơn và việc dự đoán bệnh tốt hơn, mặc dù nó không thể loại trừ hết được HIV.

Trong thời gian này thường là 2-4 tuần sau khi bị nhiễm, hầu hết các bệnh nhân 80-90% sẽ mắc bệnh cúm kèm theo hoặc bệnh gần giống như bệnh bạch cầu đơn nhân, gọi chung là nhiễm HIV cấp tính, có thể với các triệu chứng phổ biến bao gồm sốt, nổi hạch, viêm họng, phát ban, đau cơ, khó chịu, lở miệng, thực quản, và ít phổ biến hơn còn có các triệu chứng như nhức đầu, buồn nôn và nôn mữa, sưng gan, lá lách, ốm tong teo vì sụt cân, và các triệu chứng thần kinh như co giật khó đi đứng. Từng cá thể bị nhiễm bệnh có thể có triệu chứng này, có khi không xuất hiện bất cứ triệu chứng nào. Thời gian triệu chứng bệnh trở nên trầm trọng trung bình 28 ngày và ngắn nhất là một tuần.

Do không rõ ràng của những triệu chứng này, cho nên bệnh nhân thường không nhận ra các dấu hiệu của nhiễm HIV. Ngay cả khi bệnh nhân đến bác sĩ hay bệnh viện, họ thường sẽ được chẩn đoán sai lầm là bị một trong các bệnh nhiễm khuẩn thông thường với các triệu chứng tương tự. Hệ quả là, những triệu chứng tiên phát này không được sử dụng để chẩn đoán nhiễm HIV, vì không phải tất cả các trường hợp nhiễm HIV đều xuất hiện những triệu chứng này và phần lớn lại giống triệu chứng của các bệnh thông thường khác. Việc nhận biết hội chứng HIV rất quan trọng, nếu không bệnh nhân có thể lây cho nhiều người xung quanh trong giai đoạn này.

Sự bảo vệ mạnh mẽ của hệ miễn dịch sẽ làm giảm số lượng của các hạt virus trong máu, chuyển sang giai đoạn nhiễm HIV mãn tính. Giai đoạn này có thể kéo dài từ 2 tuần cho đến 20 năm tùy theo từng trường hợp. Trong suốt giai đoạn mãn tính, HIV hoạt động trong các hạch bạch huyết, làm cho các hạch này thường bị sưng do phản ứng với một số lượng lớn virus bị kẹt trong mạng lưới các tế bào tua hình nang (FDC). Các mô giàu tế bào CD4⁺ xung quanh cũng có thể bị nhiễm bệnh, các hạt virus tích tụ cả trong các tế bào bị nhiễm và ở dạng virus tự do. Trong giai đoạn này bệnh nhân vẫn có khả năng lây bệnh, tế bào T CD4⁺, CD45RO⁺ mang theo tải lượng virus nhiều nhất, và việc bắt đầu sớm điều trị kháng ARV sẽ cải thiện đáng kể thời gian sống còn.

Khi số lượng các tế bào CD4⁺ giảm xuống dưới một mức 200 tế bào trên 1µL (1 microlít) máu, sự miễn dịch qua trung gian tế bào bị vô hiệu và xuất hiện nhiễm trùng do một loạt các vi sinh vật cơ hội gây ra. Các triệu chứng đầu tiên thường bao gồm giảm cân vừa phải và không giải thích được, nhiễm trùng đường hô hấp tái phát như viêm xoang, viêm phế quản, viêm tai, viêm họng, viêm tuyến tiền liệt, phát ban da, và loét miệng. Nhiễm trùng cơ hội và các khối u phổ biến ở người bình thường sẽ bị tế bào miễn dịch trung gian CD4⁺ khống chế không thành công thì sau đó chúng mới gây bệnh. Đặc trưng của mất sức đề kháng là sẽ dễ bị nhiễm vi nấm Cadila species gây nên bệnh nấm miệng, gọi là đẹn trắng hay tưa miệng, hoặc kéo theo nhiễm vi trùng hiếu khí Mycobacterium tuberculosis (MTB) gây bệnh ho lao. Sau đó, các virus herpes tiềm ẩn sẽ được kích hoạt gây tái phát ngày càng nặng hơn các tổn thương đau đớn phun trào do herpes simplex, bệnh zona, ung thư hạch bạch huyết do virus Epstein Barr và ung thư Kaposi's sarcoma. Sưng phổi do nấm Pneumocystis jirovecii cũng phổ biến nên sớm bước vào cõi Thiên Thai là thế đấy. Trong giai đoạn cuối của SIĐA, đáng chú ý là những bệnh nhiễm cytomegalovirus là một loại virus herpes hay nhiễm Mycobacterium avium complex. Không phải tất cả các bệnh nhân SIĐA đều bị bệnh nhiễm trùng hoặc các khối u giống nhau, đấy là tùy cơ thể của mỗi người.

Phần lớn HIV lây qua đường quan hệ tình dục không được bảo vệ an toàn. Việc chủ quan đối với HIV đóng một vai trò quan trọng trong nguy cơ bị lây bệnh.

Nói chung, nếu vết thương do tiếp xúc với máu bị nhiễm HIV thì sẽ bị lây truyền. Các đối tượng dễ bị lây nhiễm qua đường máu là những người tiêm chích ma túy, những bệnh nhân mắc bệnh rối loạn đông máu di truyền hay bệnh ưa chảy máu, người nhận trong quá trình truyền máu, mặc dù hầu hết ở các nơi thì máu khi dùng để truyền đều được xét nghiệm HIV. Lây truyền HIV qua máu cũng là vấn đề lo ngại đối với những người được chăm sóc y tế tại các khu vực có vệ sinh không đạt tiêu chuẩn thông thường trong việc sử dụng các dụng cụ tiêm chích, chẳng hạn như việc tái sử dụng kim tiêm. Nhân viên y tế như y tá, nhân viên phòng thí nghiệm, và các bác sĩ cũng là đối tượng rủi ro cao, mặc dù hiếm xảy ra hơn. Kể từ khi việc lây nhiễm HIV qua đường máu được phát hiện thì các nhân viên y tế cần thiết phải bảo vệ mình không tiếp xúc với máu bằng cách sử dụng các biện pháp dự phòng phổ quát. Qua việc xăm trên da, xỏ khoen tai, thì cả hai cũng đều dễ bị lây nhiễm HIV qua đường máu.

HIV được tìm thấy với nồng độ thấp trong nước bọt, nước mắt, và nước tiểu của người bệnh. Muỗi không thể truyền HIV. Việc lây truyền virus từ mẹ sang con trong thời kỳ mang thai. Tỷ lệ lây truyền giữa mẹ và con lên đến khoảng 25%. UNAIDS của Liên Hiệp Quốc ước tính có 430.000 trẻ em bị nhiễm HIV trên toàn thế giới trong năm 2008 có 19% là các trường hợp nhiễm mới, chủ yếu là từ mẹ sang con.

Hiện tại chưa có thuốc chủng ngừa để phòng ngừa lây nhiễm HIV, và cũng không có một cách nào có thể loại bỏ hoàn toàn HIV ra khỏi cơ thể. Tuy nhiên, những người sống chung với SIĐA hiện nay có thể kéo dài và cải thiện chất lượng cuộc sống bằng cách điều trị thuốc gọi là ART (Anti-Retroviral Therapy). ART là liệu pháp điều trị gọi là thuốc ARV (Anti-retrovirus). Các thuốc ARV này có tác dụng làm chậm sự nhân lên của HIV trong cơ thể, do đó tăng khả năng miễn dịch và chống ít nhiễm trùng do những tác nhân đi kèm.

Lựa chọn điều trị lý tưởng hiện tại bao gồm các kết hợp “cocktail” là phối hợp với nhiều loại thuốc kháng retrovirus như những chất ức chế reverse transcriptase giống như là nhóm nucleoside (nucleoside analogue reverse transcriptase inhibitor, NRTI), và một chất ức chế protease hoặc một chất thuốc ức chế reverse transcriptase non-nucleoside (non-nucleoside reverse transcriptase inhibitor, NNRTI). Với điều trị như vậy, kết quả cho thấy HIV không làm trở đi âm tính hẳn, nhưng nếu ngưng điều trị lượng virus trong cơ thể sẽ bệnh sẽ tăng nhanh. Nên gần đây thuật ngữ “điều trị kháng retrovirus tích cực cao” (highly-active anti-retroviral therapy, HAART) thường được dùng để chỉ cách thức điều trị này. Tuy nhiên, điều không may là phần lớn số người bệnh trên thế giới không tiếp cận được cách điều trị HIV. Hiện đang có nhiều nghiên cứu không ngừng đang tìm tòi phát minh thuốc trị HIV là phát triển thuốc mới kháng retrovirus. Cũng đang có một số thử nghiệm ở người. Liệu pháp gene được đề nghị là biện pháp khả thi để ngăn ngừa hoặc điều trị nhiễm HIV. Điển hình chất VRX496 là một hợp chất góp phần vai trò ức chế HIV, đặc biệt ở kiểu trị liệu đối mã antisense therapy có ở lentivirus biến đổi, đang được thử nghiệm tới tấp trong giai đoạn 1 vào năm 2003, lần đầu tiên cho dùng vector lentivirus với cơ thể con người.

Dù chưa có biện pháp điều trị hữu hiệu, bệnh nhân SIĐA dùng nhiều cách trị hỗ trợ như vật lý trị liệu, thảo dược, châm cứu… Chưa có biện pháp nào trong số đó cho thấy hiệu quả thực sự hoặc lâu dài trên virus, nhưng chúng có lẽ nâng cao chất lượng khỏe mạnh cho bệnh nhân, cải thiện triệu chứng đau đớn, ăn mất ngon...

BS Trần Văn Diên, Texas USA ngày 10/06/2015

Học sinh CT 1970-73 NLS Cần Thơ