Bổ sung hiểu biết cao kỷ chóp bu thế giới đăng tải ở Blog the Gift (www. tonthat-tonnu.blogspot. .com ) ngày 20 tháng 9 năm 2015:
Vài câu chuyện tiến bộ kỷ thuật
trong số 100 câu chuyện chóp bu cho năm 2015
GS Tôn Thất Trình
|
A- Ba cập nhật tiến bộ thiên văn, có lẽ con em Việt Nam nên biết hơn chăng ?
… Trông cá cá lặn , trông sao sao mờ.
Buồn trông chênh chếch Sao Mai,
Sao ơi sao hởi nhớ ai sao mờ ?
Đêm đêm ngắm dãi Ngân Hà,
Con sao Bắc Đẩu đã ba năm tròn.
Đá mòn, nhưng dạ chẳng mòn …
( Sao Mai- Morning Star hay là Sao Kim - Venus)
1- Tiết lộ các bí mật của Sao Diêm Vương
Ngày 14 tháng 7 năm 2015, Phi Thuyền Thăm dò “Những Chân Trời Mới - New Horizons” của NASA bay ngang qua chỉ cách bề mặt Sao Diêm Vương - Pluto 7 750 dặm Anh ( 12471 km ) và bắt đầu ra điô trở lại những hình ảnh chi tiết. Vén màn bí mật bất ngờ đã tiết lộ một viễn cảnh phức tạp và đa lọai không giải thích được. Nhà lảnh đạo sứ mệnh Alan Stern, khi cân nhắc các hình ảnh, nói rằng : “ Đúng là một kinh ngạc tòan thể . Khi một nghệ sĩ đã vẽ ra Sao Diêm Vương này trước chuyến bay tàu vũ trụ, tôi buộc lòng sẽ phải gọi đó là tấn công xung phong .
Phong cảnh trên Sao Diêm Vương
Vài vùng Sao Diêm Vương xuất hiện đầy miệng núi lữa đen tối và sâu hỏm cho biết tuổi thọ đã cực kỳ cao . Màu sắc chúng có thể đến từ khí methane mặt trời phóng xạ và chuyễn hóa thành các hợp chất tương tự hắc ín đã biết là Tholins, theo lời Will Grundy của Đài Quan Sát Lowell. Tòan thể cầu tròn này lẽ dĩ nhiên đã sơn màu nâu rĩ, sơn phết một lớp mỏng các hóa chất này, khiến cho các nhà khoa học “ Chân trời Mới” gán tên nó là “ một hành tinh đỏ khác”. Ngay sát cạnh vùng đất xưa cũ của Sao Diêm Vương là những dáng đất hòan tòan khác hẳn, gồm các vùng độn cát gợn sóng, có thể cũng là các núi vách đá cheo leo cao 11 000 bộ ( 3 700m ). Những đĩnh này, theo Stern giải thích, phải gồm thành phần là nước đá, vì đó là vật liệu mặt bằng đủ cứng mạnh để hổ trợ chúng. ( nước cứng như thạch cương ở nhiệt độ bề mặt Sao Diêm Vương là - 390 độ Fahrenheit ) .
Vùng núi tuyết cao 11.000 feet
Từ đó, các khám phá còn lạ lùng hơn nữa: vài vật liệu tuồng như tuôn chảy từ các núi non . Gần như thể nước đá nitrogen, tích tụ khi các khí ở khí quyễn đông giá vào mùa đông dài dẳng 60 năm. Ngòai các băng đá nitrogen là những đồng bằng rộng lớn, không có những miệng núi lữa mong chờ; thay vào đó là dấu những vùng trũng thấp đa giác nơi vật liệu tương đối ấm áp có thể rỉ rỏ lên từ phía dưới. Những vùng nhìn tươi tắn này chứng tỏ rằng - có thể đang tiếp diễn - là họat động địa chất mới đây. Đáng kinh ngạc hơn nữa là các hình ảnh mặt trăng Charon của Pluto , kích thước bằng phân nữa thế giới rộng 1 473 dặm Anh, cũng rất động tĩnh , với các nứt nẽ dài thòng , các đất thấp mềm dịu và những khối núi non lạ lùng , cô độc .
Những cái nhìn mới của Pluto và Charon cũng cố thêm ý kiến cách mạng sôi sục kể từ các sứ mệnh Voyager thập niên 1970 . Trước đó, các nhà khoa học đã giả thiết là các thân thể nhỏ bé ngòai hệ thống mặt trời phải là lạnh ngắt và ì trơ. Thật tế, các thăm dò không gian cho thấy là các mặt trăng ở các hành tinh bên ngòai rất họat động, từ các hỏa diệm sơn lưu hùynh ở Io của Sao Mộc - Jupiter đến các giếng phun - geysers bụi mù ở Triton của Sao Hải Vương - Neptune. Giả thiết rút lui là các mặt trăng này rất đặc biệt , nhờ những thế giới chúng bay qaủi đạo khổng lồ cung cấp năng lượng; nhưng đó chắc chắn là các thân thể nhỏ bé đứng riêng rẽ như Pluto phải là mờ đục như đã chết . New Horizons nay cũng nổ xa khỏi các mảnh chủ nghĩa sô vanh hành tinh và được thay thế bằng một bí mật hấp dẫn: Vậy chớ nguồn năng lượng thúc đẩy mọi họat động là gì đây ?
Một ý kiến là các đại dương sâu bó thể rất chung nhau. Pluto và Charon có hàng trăm ngàn bà con, tập thể đổ đầy một vùng tên gọi là Vòng Đai Kuiper Belt . Cá cuộc tốt đẹp là rất nhiều vật thể ít hiểu được này, cũng họat động nữa .
Sứ mệnh của New Horizons còn lâu vẫn chưa chấm dứt đâu. Tháng giêng 2019, nó dự liệu sẽ thăm viếng một vật thể khác nhỏ bé hơn Kuiper Belt tên là 2014- MU69. Trong lúc đó ,thăm dò sẽ tiếp tục đưa về dữ liệu từ chuyến bay gần Pluto , mãi cho đến năm 2016. Thành quả sẽ lấp đầy rất nhiều nét vẽ , không chỉ là hình ảnh Pluto mà cũng là tòan thể tiến trình hình thành hành tinh.
2- Khi Phi thuyền Dawn gặp Ceres
Pluto không chỉ là hành tinh lùn duy nhất đón nhận một khách mới năm nay 2015. Tháng 3 năm 2015, 4 tháng trước khi New Horizons đến gần Pluto, Phi thuyền thăm dò Dawn của NASA đi vào qủi đạo Ceres, trở thành lần đầu tiên nhìn thấy một hành tinh lùn gần như thế. Dawn được phóng lên từ năm 2007, đã thăm viếng đầu tiên ngôi sao Vesta, làm bạn với đá cứng này trong 14 tháng, trước khi bay ra xa hơn đến mục tiêu cuối cùng: Sao Ceres, lọai thân thể lớn nhất trong vòng đai các sao giữa Sao Hỏa - Mars và Sao Mộc- Jupiter . Bay lượn quanh Ceres như thể một chuyên viên say mê chuyện giật gân thính mũi, Dawn đã táp nuốt nhiều hình ảnh và điều động càng gần hơn nữa kể từ tháng ba năm 2015. Hy vọng là Dawn sẽ đến quỉ đạo dàn nhất và thường trực, cách bề mặt 230 dặm Anh ( 370 km ) tháng chạp năm 2015
Ceres qúa to, bề ngang gần 600 dặm Anh ( 865 km ), đến nổi các nhà thiên văn học xem nó như là một hành tinh thường lệ trong gần 50 năm, khi khám phá ra Ceres năm 1801. Kích thước này chứng tỏ là trọng lực đã kéo Ceres vào một cầu tròn, có cốt lõi đá tảng, một bao phủ nước đá và có lẽ một đại dương nước lỏng đóng kín giữa chúng. Nhưng Ceres vẫn mù mờ từ xa, mãi cho đến khi Dawn tiết lộ một thế giới hấp dẫn với các núi non dài hàng dặm và miệng núi lữa, cũng sâu hàng dặm. Bề mặt Ceres bị đất sụp lỡ bao phủ và thẳng đứng bằng nước đá. Hành tinh nhỏ bé này năng động hơn là các nhà khoa học tin tưởng.
Carol Raymond, nhà khảo cứu phó chánh nói rằng “ Thám hiểm một thế giới mới , dù là ảo đi nữa, cũng đáng run rẫy.” Run rẫy lớn nhất đến từ một miệng hỏa diệm sơn tên gọi Occator, sau 2 dặm Anh( 3.6 km ). Từ bên trong, một cụm điểm chấm sáng chói chóe lòe lên. Các nhà khoa học tin tưởng rằng chúng là những vết bẩn của muối, sulfat magnesium có lẽ do nước mặn để lại nổi bóng bóng, hay có thể vẫn là bong bóng trồi lên từ dưới đất đại dương và bắn tóe tràn khắp vùng.
Thật sự, nước trên hành tinh chúng ta cũng đến từ các tiền hành tinh - preplanets giống như Ceres. Theo Christopher Russell, chánh khảo cứu gia của Dawn, “ những thân thể như Vesta và Ceres là những khối xây dựng của hệ thống mặt trời, tỉ như Legos. Hãy cho chúng tôi một nhóm mảnh góc ,thế là chúng tôi có thể xây dựng lên cái gì trông giống như một nhà ở . Cho chúng tôi một nhóm Vesta, chúng tôi có thể làm ra một Trái Đất khô cốt lõi đá tảng. Thêm vào vài Ceres, chúng tôi có thể lấp đầy các đại dương, hồ và suối ngòi .
3- Phi Thuyền Rosetta tiết lộ tâm can của một Sao chổi
Rosetta là phi thuyền thứ nhất lọt vào quỉ đạo một banh nước đá - iceball không gian, khi nó đến Sao chổi- Comet 67P/Churyumov- Gerasimenko năm 2014. Năm nay 2015,chúng ta học hỏi thêm về vật thể xưa cũ này và sau đó là hệ thống mặt trời. Theo Alan Stern của Virện Khảo Cứu Tây Nam, “ Các sao chổi đã được tồn trữ xa mặt trời ở thể đông giá sâu đậm . Chúng biểu hiện những mẩu vật liệu nguyên thủy từ đó phát sinh các hành tinh.
Rosetta đã tỏ bày các bí mật sao chổi kể từ lúc đến tháng 5 năm 2014, khởi sự bằng một thân thể hình dạng vịt cao su dài 4.1 dặm Anh ( 6.7 km ), đầu chuổi rộng 1.6 dặm ( 2. 57 km ). Bụi lông tơ dày đến 16 dặm ( 25,7 km ) bao phủ bề mặt sao chổi và hành động như thể là một kiếng che nắng, bảo vệ nước đá dễ tổn thương khỏi nhiệt ( lượng ) mặt trời. Điều này giữ 67P lại cùng nhau, dù gặp gần mặt trời hàng triệu lần, nó bay quanh quỉ đạo mỗi 6.6 năm.
Nhưng khi đến gần mặt trời, sao chổi giải tỏa vào không gian vài bụi bặm và khí , làm thành đuôi sao chổi. Các nhà thiên văn đã lấy làm ngạc nhiên khi thấy oxygen phân tử, lọai dưỡng khí nhân lọai thở, phóng ra từ sao chổi. Sao chổi cũng giải tỏa nước 24 lần hơn oxygen , cũng như rất nhiều carbon monoxide và carbon dioxide . Bụi phóng thích ra chứa nhiều phân tử hửu cơ, cho thấy là sao chổi đã gieo đầy hột giống cho hành tinh chúng ta với hóa học, đời sống cần có để phát huy. Thăm dò sau đó còn tiết lộ là sao chổi chỉ dày đặc ít hơn phân nữa nước và 3 phần tư không gian trống rỗng.
Các nhà khoa học từ lâu cũng đã nghi ngờ là các sao chổi đâm sầm vàoTrái Đất đã cho hành tinh chúng ta các dự trử nước của chúng , nhưng Rosetta lại tìm ra cách khác . Nước trên Sao Chổi 67P có nhiều trung hòa tử - neutrons hơn là nước Trái Đất, gợi ý những nguyên quán khác nhau. Hầu có cái nhìn gần hơn, tháng 11 năm 2014, Rosetta dàn trải tàu đổ bộ - lander tên là Philae . Thay vì đổ bộ dịu dàng trên bề mặt , tàu đổ bộ chạy nhiên liệu mặt trời nhảy tới và cuộn xa , rồi đến nghĩ ngơi trong bóng râm nơi nó sẽ mất hết sức lực - điện . Trong khi các nhà khoa học làm Philae sống lại tháng 6 năm 2015, và xác nhận là mọi dụng cụ nó đều có một nhịp , họ lại không không làm cho các dụng cụ này thực hiện bất cứ việc gì . Rồi thì một tuần lễ sau nó lặng thinh.
Trong đời sống ngắn ngủi nhưng sản xuất nhiều, Philae dò tìm ra 16 phân tử hửu cơ, xác định các khám phá của máy bay quỉ đạo và trình bày là các hóa chất đời sống có thể hình thành và sống sót trên không gian. Máy đổ bộ cũng tìm thấy là sao chổi không có trường tư tính - magnetic field , có nghĩa là từ tính không ảnh hưởng tới cách nào các khối xây dựng của hệ thống mặt trời sớm sủa đến cùng nhau , trái ngược nhiều mô hình - khuôn mẩu cũ. Ngay sau khi Philae sống lại chốc lát , 67P bừng lên đời sống. Ngày19 tháng 7 năm 2015, sao chổi giải tỏa ra một luồng khí và bụi bặm, di chuyễn theo tốc độ 22 dặm( 35.4 km ) một giờ. Ngày 13 tháng 8 năm 2015, sao chổi đến điểm gần mặt trời nhất trong quỉ đạo - perihelion và giải tỏa hai bồn tắm nước , cứ mỗi một giây. Các kỷ sư di chuyễn Rosetta ra xa hơn sao chổi để bảo vệ nó khỏi trận hồng thủy và bụi bặm.
Kể từ khi gặp gở gần kề , 67P nhả ra ít hơn và lạnh mát hẳn đi, sẳn sàng trở lại vũ trụ đông giá hơn, với Rosetta theo đuôi. Máy thăm dò sẽ tiếp tục quan sát trình diễn mãi cho đến lúc sứ mệnh mình chấm dứt tháng chín năm 2016, khi các nhà khoa học sẽ cho nó nghĩ ngơi ở bề mặt sao chổi .
( Sẽ tiếp: B - Tiến bộ sinh học . Irvine , Nam Ca Li ngày 8 tháng 12 năm 2015 )