thnlscantho-5 - Coffea Arabica

5/5/2018

NGUY CƠ TUYỆT CHỦNG CỦA COFFEA ARABICA

NẾU

KHÔNG CẢI THIỆN GIỐNG

Nguyễn văn Khuy

Coffea Arabica là giống cà phê có phẩm tính cao với hương vị được ưa chuộng của nhiều tỉ dân trên thế giới so với giống Robusta . Tuy nhiên yếu điểm của Arabica do đặc tính di truyền là kém khả năng kháng bệnh và dễ bị côn trùng phá hoại cũng như sức chịu đựng yếu do khí hậu thay đổi.

Coffea Arabica được tìm thấy ở vùng Tây Nam cao nguyên Ethopia nhiều trăm năm trước đây. Nhận định của giới sản xuất cà phê nếu phải chuyển đổi qua giống Coffea canephora , còn gọi là robusta thì thật là một tai ương.

Từ nguyên thủy hạt Arabica đã cho hương vị thích thú khi được biến chế tiêu thụ. Tuy nhiên không may cho thế giới ưa chuộng café là giống này mang đặc tính di truyền dễ bị tuyệt chủng. Arabica có đặc tính đa dạng di truyền ( genetic diversity) thấp, chỉ có 1.2% so sánh với các loại hoa mầu khác trên 20% như lúa gạo và đậu nành, nên thích ứng với môi trường rất khó khăn.

Sự bất lợi này đã khiến cho Arabica kém khả năng khắc phục được những tình trạng thay đổi sảy ra trong thiên nhiên. Đây là loại thực vật yếu ớt dễ bị nhiễm các dịch bệnh như đốm lá hay rỉ lá ( leaf rust ), gây ra bởi loại nấm Hemileia vastatrix và các loại côn trùng cánh cứng Ngoài ra sự thay đổi khí hậu tại các vùng trồng cà phê cũng dễ làm cho cây bị nhiễm bệnh và côn trùng phá hoại.

Photo: Photo:

Coffea Arabica
Photo:

Coffee leaf rust

Các nhà trồng tỉa cà phê đang thực hiện lai giống để sản xuất ra các giống lai giữa Arabica và các giống có khả năng kháng bệnh và côn trùng, cũng như chịu đựng với môi trường khắc nghiệt hơn. Hiện nay các cuộc tranh luận đang được xúc tiến mạnh mẽ hơn. Một số các nhà khoa học chỉ trích phương pháp lai giống thực hiện chậm chạp và thiếu chính xác. Họ cho rằng phương pháp cải biến di truyền là con đường tốt nhất để bảo đảm giống Arabica không đi vào vết chân của giống chuối Gros Michel có hương vị thơm ngon đã gần như bị tuyệt chủng vào giữa thế kỷ 20.

Thời gian tồn tại không dành cho giống Coffee Arabica mà bệnh đốm lá đã làm biến mất đi phần lớn giống này tại vùng Trung Mỹ năm 2008. Vào cuối thế kỷ thứ 19 , năm 1890 ,bệnh đốm lá đã làm tiêu diệt gần hết cây Arabica tại Sri Lanka , nguồn cung cấp cà phê lớn nhất cho nước Anh. Vì thế Anh quốc đã áp lực các nhà trồng tỉa phải trồng trà thay thế cho cà phê. Lý do này đã làm thay đổi nước Anh trở thành quốc gia ưa thích uống trà cho tới ngày nay.

Năm 1990 bệnh rỉ lá đã trở nên dịch bệnh toàn cầu cho những nhà trồng Coffee Arabica. Năm 2008, 40% sản lượng cà phê ở Colombia bị thất thu bởi sự tàn phá của dịch bệnh này. Thời gian này ba tỉ cây Arabica đã phải trồng lại để thay thế những cây bị chết đi. Thống kê năm 2017 cho biết thế giới sản xuất được 5.8 million metric tons, so với 15% sản lượng mất đi do bệnh rỉ lá .

Theo khảo cứu của London’s Royal Botanic Gardens năm ngoái ,khí hậu thay đổi tại Ethiopia cho nên 60% đất trồng tỉa không còn thích hợp cho việc canh tác cà phê nữa . Tổ chức World Coffee Research (WCR), thành lập năm 2012, gồm 30 cơ quan sản xuất cà phê cho biết khắp nơi trên thế giới việc canh tác đã chuyển về những vùng khí hậu mát mẻ hơn . Việc lai giống với các loại cà phê có sức chịu đựng dẻo dai hơn đang được thực hiện. Các công ty bán lẻ như Starbucks cũng tham gia vào chương trình lai giống Arabica với các giống kháng bệnh mạnh hơn.

WCR hợp tác với các chuyên viên trên thế giới tìm kiếm các giống Arabica hoang dã tại Ethiopia hoặc các giống còn tồn trữ tại các viện khảo cứu nông nghiệp có sức kháng bệnh cao hơn để cho lai với các giống yếu hơn . Nhóm khảo cứu đã sản xuất được 46 giống lai có khả năng kháng bệnh cao, đang được trồng thử nghiệm. Hy vọng sẽ trồng thương mại vào năm 2023.

Giám đốc ngành khoa học của WCR, Christople Montagnon cho biết tìm kiếm giống lai vừa kháng mầm bệnh và vừa chịu đựng được sức nóng do khí hậu thay đổi là vấn đề thời gian, có thể đến năm 2050 mới thực hiện được. Sự cải thiện giống phải đi từng giai đoạn. Ngoài ra nếu có giống mới cũng cần một thời gian để thích ứng với môi trường.

Bande Wulff , trưởng nhóm dự án di truyền của U.K .’s John Inn Centre cho rằng cải biến di truyền sẽ nhanh chóng và hiệu qủa hơn lai giống . Ngoài ra giống mới sẽ khắc phục được sự hâm nóng toàn cầu và kháng bệnh tật. Việc cần thiết là tìm kiếm được giống cây hoang dã tương cận , xác định các loại gene kháng bệnh để cấy vào các giống cây ưu tú . Phương pháp cải biến di truyền đã thực hiện thành công với nhiều loại thực vật nên chỉ cần áp dụng kinh nghiệm vào giống Arabica.

Gene kháng mầm bệnh được ví như những con mắt khi nhìn thấy mầm bệnh chúng sẽ sinh ra khả năng đối kháng. Những kỹ thuật mới như là CRISPR chỉ cần thay đổi một hay vài đôi DNA. Phương pháp genetic engineering cổ truyền phải dùng 30-100 đôi DNA.

Một nấm bệnh có thể sản xuất ra nhiều triệu bào tử nang, nhưng chỉ cần một bào tử nang được ngẫu biến cũng chế chế ngự được kháng bệnh của cây. Phương pháp cải biến di truyền chỉ cần thay đổi một vài gene cũng giúp cây có khả năng kháng bệnh. Tuy nhiên thay đổi gene rất tốn kém, ước tính $70,000 / gene.

Các nhà khảo cứu của University of California đã thiết lập được bản đồ di truyền mới cho giống cà phê có khả năng kháng bệnh , chịu được khí hậu thay đổi và phẩm chất tốt hơn. Tổ chức World Coffee Research ( WCR), lo ngại hiện nay xã hội và giới tiêu thụ có hưởng ứng đón nhận loại cà phê mới được cải biến di truyền hay không. Chỉ có những công ty sản xuất nông sản lớn mới đủ khả năng tài chánh để sản xuất và cách thức phổ biến sản phẩm mới trên thị trường.

Các công ty hoá học nông nghiệp như BASF, Bayer và Syngenta cho biết họ đã phát triển ra một số hóa chất cũng như kỹ thuật khác để bảo vệ giống Arabica. Syngenta phổ biến dịch vụ NuCoffee hướng dẫn kỹ thuật tân tiến canh tác cà phê, bao gồm việc xử dụng các hóa chất trừ sâu bệnh và tăng năng suất thu hoạch.

BASF cũng cung cấp cho các nông gia các loại kaolin vô cơ , dưới hình thức bột với tên thương mại là Surround , có thể xịt để phủ (coating) một lớp trên cây. Cách thức này sẽ che chở cho cây khỏi bị cháy nắng và giúp tàn lá cây mát mẻ hơn, tránh cây nhiễm bị bệnh. Ngoài ra năng xuất thu hoạch tăng gấp đôi. BASF đang nghiên cứu phát triển các hóa chất chống bệnh đốm lá trong thập niên tới. Revysol, hoá chất nguốn gốc triazole based có thể ngăn ngừa nấm bệnh sẽ bán trên thị trường trong một tương lai rất gần.

Tuy nhiên WCR không tin tưởng các hóa chất bảo vệ mùa màng sẽ giúp giống Arabica sống sót trên đà tuyệt chủng. Montagnon giám đốc WCR tin rằng làm sao cho giống này mạnh hơn để có sức chịu đựng bền bỉ chống lại bệnh tật và thay đổi khí hậu . Việc xử dụng phân bón cũng như áp dụng kỹ thuật canh tác thích hợp là điều cần phải thực hiện.

Jacques Avelino, nhà thảo một bệnh học của viện khảo cứu canh nông Pháp CIRAD đã nghiên cứu về canh tác cà phê 30 năm và làm cố vấn cho WCR cũng đề nghị cần làm cho cây mạnh hơn với kỹ thuật canh tác tối hảo sẽ ngăn ngừa được bệnh đốm lá và những dịch bệnh khác.

Khoa học gia Wulff cảnh cáo rằng lai giống hay cải thiện kỹ thuật canh tác cũng có thể thất bại do sự thay đổi khí hậu toàn cầu kết hợp với côn trùng phá hoại cũng như các mầm bệnh. Giới tiêu thụ cà phê rồi sẽ phải trở lại với giống robusta hoặc làm quen với mùi vị mới của giống cà phê được cải biến di truyền.

Tuy nhiên Montagnon với 28 năm kinh nghiệm vế lại giống , đã phổ biến 100 tài liệu khảo cứu về cà phê lạc quan hơn , tin rằng lai giống và cải thiện kỹ thuật canh tác là con đường tốt nhất sẽ cứu được giống Arabica đang có nguy cơ tuyệt chủng.

Rất nhiều khoa học gia đã đưa ra những phương pháp để duy trì giống Arabica tồn tại trên hành tinh này. Tuy nhiên không ai có thể tiên đoán một cách chắc chắn rằng các giống mới được cải thiện như lai giống hay cải biến di truyền có còn giữ được hương vị thơm ngon nguyên thủy ngày xưa và phẩm tính thay đổi ra sao . Đó là những thử thách lớn lao cho các chuyên gia nông nghiệp và các nhà khảo cứu thực vật hiện nay.