Sau đây  là 5 trong  10 tài năng trẻ tuổi , có cơ làm lại hình dáng Thế Giới về Khoa học và Công nghệ ,  báo Khoa học Phổ Thông-  Popular Science nêu danh, năm 2015 .

 

    1-   Kathryn Whitehead , họa kiểu Thuốc quét sạch Bệnh Tật

 

    Bà năm  nay 35 tuổi,  là kỷ sư hóa học  tại Viện đại học Carnegie Mellon University    đang cố tâm tìm cho  ra   một lọai xe hòan tòan : một hạt tử nanô - nanoparticule có  thể đi lại như con thoi  đem  những phép chửa trị  mới mẽ đến nơi cần chúng nhất.  Vì rằng thân thể con người  là một lảnh địa khó khăn để chinh phục , ngay  cả  ở y khoa:  Nhiều thuốc phải vào dòng máu, rẽ ngang tránh hệ thống miễn nhiễm đến  đúng chính xác vị trí  trong tế bào đã  chỉ định.    

  Whitehead   đang tụ điểm   vào những mảnh nhỏ dây kép - double stranded của acid nucleic , tên gọi là   RNA  giao thoa  nhỏ - small interfering RNA , siRNA.  Những phân tử này có thể chận đứng  sản xuất nhiều protêins gây ra bệnh tật, cho nên chúng có thể  có tiềm năng chửa trị  mọi thứ, từ các rối lọan di truyền  đến các lây nhiễm virus .Nhưng siRNA lại bất ổn  và khó chuyễn giao.   Trong  lúc nhiều nhà khảo cứu cố gắng  bọc vỏ chúng   với các hạt tử nanô, họ đã phải phấn đấu tìm cho được một hạt tử này họat động thành công .

  Hầu xác định hệ thống chuyễn giao lý tưởng , Whitehead  sử dụng một lề lối  cường tính lao động . Thay vì vặn tréo  cơ cấu một hạt tử nanô  theo từng miếng một,  bà và các đồng nghiệp  tạo dựng 5000 hạt tử mới mẽ , rồi thử nghiệm  những  hạt tử hứaahẹn nhất trên chuột . Bà nói : “  tuồng như đó là công việc bận rộn, nhọc nhằn và tôi nghĩ rằng đúng như thế.” Nhưng chiến lược giúp cho Whitehead  tìm thấy những hạt tử nanô , mà đằng khác bà có thể bỏ qua mất chúng đi . Bà thêm :” không ai biết là chuyện gì họat động tốt  sẽ xảy ra cả”.

    Bằng cách so sánh   thành công và thất bại , nhóm khảo cứu đã phát triễn một mô hình tiên đóan các hạt tử tốt nhất .  Và nay  họ sử dụng  các thí sinh chóp bu phát triễn ra các phép chửa trị ung thư mô bạchhuyết - lymphoma  không phải là Hodgkin , là những thuốc  chỉ nhắm mục tiêu là các tế bào ung thư  có những đột biến đặc thù , hy vọng  làm  thân thể sạch  bệnh này  với những biến chứng, dị ứng  ít tai hại hơn .  Whitehead   cho là tính kiên nhẩn xưa cũ  đã giúp bà thành công khoa học. Vật đem phước lành -mascot cho la bô bà là con lững mật - honey badger, một động vật nổi tiếng là  có tính xác định.  Bà nói: “  Dân gian xem tôi là điên cuồng khi tôi nói là tôi đã thử hàng ngàn vật liệu. Tôi nghĩ rằng nhiều người khác đã phải bỏ cuộc .”   

 

  2-  Zev Gartner , xây đắp những mô  đớp  lại nhau như Legos vậy đó    

 

Năm nay  38 tuổi,  là một  nhà sinh học hóa học - chemical biologist  tại la bô  Viện đại học California  tại TP San Francisco - Cựu Kim Sơn. Sau khi  ra trường, Zev Gartner vào học   một lớp sinh học  làm thay đổi sự nghiệp mình.  Đó là nơi  ông học hỏi cách nào tế bào  sắp xếp vật lý học  trong mô , có thể thay đổi cách chúng cư xử  và chúng có trở thành ác tính hay không . Ông nói : “  ý niệm thật là hấp dẫn”. Nay Gartner  xây đắp  các mô trong la bô  ông tại Viện đại học California .  Bằng cách  sản xuất chính xác hơn cách nào  tế bào tăng trưởng trong thân thể , ông hy vọng   học hỏi tại sao  cơ cấu mô  lại quan trọng như thế  cho sức khỏe con người .

 Đa số  phương pháp  tạo ra mô nuôi tăng trưởng trong la bô  đều không chính xác , tạo ra những mẩu bé tí xíu  thảy đều là mảnh khác nhau  . Gartner  phát triễn   một chiến lược  thanh lịch hơn : Ông phô bày  các tế bào   thành những miếng  DNA dễ dính   tự nhét vào màng tế bào .   Mỗi một mối nối DNA  này  chỉ dính với nhau   để bổ sung một trình tự đặc biệt . Khi thay đổi  các mối nối kết Gartner  tập hợp  mô lớp này đến lớp khác  như Legos , thành những cơ cấu chính xác .  Điều này giúp ông   làm ra  hàng ngàn mẩu mực gần giống nhau như đúc , xuống tận xếp đặt  đặc thù của tế bào.

 Thành quả là Gartner có thể  kiểm sóat  các thí nghiệm  đến một mức độ trước đây không thể xảy ra , phô bày các mô y hệt nhau  cho những phép chửa trị khác nhau.Ông cũng   có thể nghiên cứu   cách nào các mô thay đổi vì bệnh tật    Gartner nghi ngờ rằng  khi tế bào trở thành ung thư , cách chúng dính vào nhau thay đổi hình thái .  Mới đây,   ông xây đắp ra   một mô vú với hai lọai tế bào  để nghiên cứu  cách nào chúng tương tác. Ông nói : “  Nếu chúng ta biết cách nào tế bào tập hợo . chúng ta có thể hiểu biết  cái gì đã để cho  một mô tan vỡ và trở thành di căn - chuyễn hóa- metastatic”  nghĩa là một hiểu viết mới về ung thư .

 

     3 -  Jack Gilbert   thay đổi  Thế giới   một vi trùng một lúc.

 

    Năm nay  38 tuổi, Jack Gilbert lọt vào ngành vi trùng học  vì  cà rem  - ice cream. Một công ty thực phẩm tuyễn dụng ông  để xem xét các chất làm cho các  tráng miệng đông lạnh  mềm mại hơn , một  nhiệm vụ  liên quan đến nghiên cứ  các vi khuẩn Nam Cực - Antarctic bacteria. Ông nói dỡn : “   Đó là một chính nghĩa  cao quí “ . Nay ông là   một nhà  sinh học vi trùng  tại La Bô Argonne National  Laboratory   và viện đại học  Chicago, đang làm mẩu vi khuiẩn  mọi lọai sinh thái , trong phòng và ngoài đồng,   hầu hiểu biết tốt đẹp hơn   những vai trò chúng đóng độc đáo.  Ông nói : “ Tôi muốn khảo cứu tôi làm , ảnh hưởng đến cách nào  chúng ta xử lý hành tinh .”

   Hầu  đuổi theo mục đích này , các dự án  Gilbert  động chạm đến những vấn đề   đa dạng tỉ như chửa trị nước,  hiệu năng mùa màng,  và bệnh tật con người. Chẳng hạn, mới đây ông hình dung   tại sao vi khuẩn trong ruột lại trở thành độc địa  hơn sau giải phẩu ( mổ xẽ ) , chúng  thiếu phosphat , cho nên cho bệnh nhân phosphat   có thể ngăn ngừa   các lây nhiễm  hậu giải phẩu .  Gilbert cũng tìm thấy là   gia cư dân gian nhận lấy chữ ký  vi trùng thân thể mình  trong vòng 24 giờ.  Ông có một linh cảm mạnh  là những vi trùng đó  có thể giúp cho  ruột  tái tạo sỉ số  sau khi ai đó  đã uống thuốc kháng sinh- antibiotics.   

  Hầu cóp nhặt  cách nào vi trùng   ảnh hưởng đến tòan bộ hệ  thống sinh thái , la bô Gilbert thu thập  và làm mô hình một số lượng to tát dữ liệu, từ gia cư, bệnh viện, sông ngòi , không khí.  Gilbert và các đồng nghiệp  đang quyết tâm làm   đặc điểm  tất cả mọi vi trùng  trên hành tinh. Ở Dự án Quần Xã Sinh vật Vi tiểu Trái Đất - Earth Microbiome Project,  nhóm ông cho đến nay đã  xác định   chừng 22  triệu lòai,  từ các mẩu  hàng trăm người gửi đến.  Họ đã phân tích  căn cứ dữ liệu thành quả  để học hỏi  , cách nào các vi khuẩn này có thể lượm hái được,   để cải thiện đời sống dân gian.  

  Gilbert mau lẹ nhấn mạnh rằng ông làm ra những khám phá  tiềm năng uy vũ này  nhờ cọng tác với nhiều người.   Ông thường xuyên họat động cùng hơn 500 nhà khoa học . Ông nói : “    Nếu bạn muốn  đặt thêm năng lượng  và nhiệt thành  vào  nói chuyện với dân gian  và hiểu biết   những vấn đề của họ là gì. Này !   Mọi người đều muốn làm việc với bạn .”   

 

   4 - David Kipping   cố săn bắt các Mặt Trăng  quanh các Hành tinh Bên Ngoài

 

    Lúc học Cao Học, David Kipping   đi bộ đường dài  ở Hi Mã Lạp Sơn  khi nhìn lên trời, ông nghĩ rằng  cách nào tìm thấy các  hành tinh bên ngòai -  exoplanets, bằng cách dò tìm  thay đổi độ sáng  khi chúng  đi qua trước mặt một ngôi sao.   Cách nào một hành tinh bên ngoài  bị ảnh hưởng khi  chúng có một mặt trăng  ? Tìm kiếm một trả lời   đưa ông tới  làm tiền phong cho  một lảnh vực nghiên cứu mới.

   Nay Kipping , 31 tuổi ,  là một nhà vật lý học thiên văn - astrophysicist  ở Viện đại học Columbia University, đang phát triễn một phương pháp mới mẽ  để tìm kiếm  các mặt trăng bên ngòai - exomoons.  Ông và các đồng nghiệp   sàng sẩy  dữ liệu  của viễn vọng kính Kepler , và khi họ chấm điểm được một hành tinh bên ngòai đầy hứa hẹn, họ phát triễn một mô hình tóan học   xem quỉ đạo  nó là gì , nếu nó có một mặt trăng lôi  kéo nó. Rồi họ so sánh  với các dữ liệu quỉ đạo . Mức nhạy cảm  của phương pháp sẽ tiết lộ  các vệ tinh  lớn đủ để chứa một khí quyễn và ấm áp đủ  để hổ trợ đời sống. Rất có thể  những mặt trăng  giống như Trái Đất   thường xuyên hơn là   các hành tinh giống như Trái Đất, nay tỏ ra là rất  hiếm hoi .  Kipping nói: “  rất có thể hợp lý  chúng ta là kẻ ảo tưởng   của vũ  trụ  sống trên một hành tinh  và đa số đời sống, sống trên một mặt trăng .”

  Thọat tiên ,  các đồng nghiệp  nghi ngờ là tìm kiếm  các mặt trăng bên ngòai không phải là cách sử dụng thời giờ tốt đẹp.  Nhưng khi ông viết bài bản đầu tiên về tiêu đề, nhiều người khác tham gia săn bắt.  Chưa có một mặt trăng nên ngòai nào đã được phát hiện , tuy nhóm Kipping cho đến nay , đã lọai trừ, bác bỏ   60 hành tinh   và ông hy vọng là sẽ nhìn xem  300 hành tinh nữa vào năm 2016 .  Nhưng nếu một  trong những thí sinh này có kết quả, nó sẽ trả lời  các vấn đề quan trọng  từ nơi nào  các mặt trăng xuất phát  và cách nào các hành tinh thành hình , và ngay cả  thông tri cho cuộc  tìm kiếm đời sống  xa hơn ngòai hệ thống mặt trời nữa đó .

 

   5- Arianne Cease  ngăn ngừa  các Dịch bệnh thời Thánh Kinh với Dữ liệu Cận đại

 

    Năm nay 33 tuổi , năm  2005 Arianne Cease  là tình nguyện cho   Đòan  Hòa Bình - Peace Corps ( Tt Kennedy  ? lập ra )  tại Sénégal khi tai họa xảy ra : làng nông thôn nhỏ bé   bị châu chấu locust và các lòai châu chấu grasshopper khác  tấn công, phá tan  mùa màng cả năm  và mức cung cấp  thực phẩm cho làng. Bà nhớ lại  là tòan thể làng bị châu chấu bao phủ . Chúng ăn luôn cả vỏ cây. Chúng tôi cũng đã mục kích nạn châu  chấu phá hại tàn khốc , khi làm chuyên viên  FAO  ở Kaedi  các năm 1975 - 80, nước Mauritanie và nước Ma Li , trên  trung và thượng nguồn nguồn sông Sénégal.  Kỷ sư nls ( Khóa ? ) và cao học thủy nông Hoa Kỳ Nguyễn văn Ni , làm việc 8 năm ở Sénégal cũng  chụp hình và  nói đến  máy bay Pháp phun thuốc diệt các đàn châu chấu. Những côn trùng này  thường xuyên  quét tràn   khắp thế giới  làm mùa màng mất đi  nhiều tỉ đô la Mỹ.   Cease nhìn thấy rỏ   là thuốc diệt trừ sâu bọ  không giúp được gì nhiều.  Cho nên khi bà rời Sénégal ,  bà quyết định cố tìm cho ra một thứ gì giúp đở tốt hơn.

         Nay là một  nhà sinh học  Viện Đại học Bang Arizona,  bà khảo cứu  là điều gì đã biến đổi  các châu chấu cá nhân , không tai hại gì cả,  thành những đàn ngấu nghiến hám ăn  đe dọa  đời sống của 1 trong 10 người sống trên Địa Cầu.   Bà dẫn đạo một   mạng lưới khảo cứu   gồm có các nhà sinh học,  kinh tế học , và địa lý học  nghiên cứu một rặng dài  các thừa tố có thể xảy ra  , từ các chuyễn hóa một châu chấu duy nhất   đến những thỏa  hiệp  quốc tế   cai quản những thị trường súc vật .                                            

     Ở Trung Quốc , nhóm của Bà  làm ra một khám phá đáng ngạc nhiên: Đất đai súc vật gặm  cỏ quá độ - overgrazing , có thể  làm châu chấu   bay lên thành đàn  khi làm mất hết mức chất đạm - nitrogen  trong đất và trong cỏ.   Thì ra, châu chấu  thích thú  một chế độ ăn uống nitrogen thấp kém , và trong những điều kiện quá đông đúc , bấm nút đúng kiểu châu chấu cư xử . Nhóm cũng tìm thấy là giảm bớt các đàn gia súc nông trang , từ 9 con cừu xuống 6 con  mỗi ha,  ngăn ngừa các đàn thành hình.  Còn có thêm lợi ích:  tỉ trọng gặm cỏ nhỏ hơn   sẽ giúp   súc vật nông trang   béo tốt hơn .

   Hiện nay , Cease  họat động cho các cơ quan  chánh phủ  ở 3 quốc gia  bà có dự án : Sénégal ,  Trung Quốc  và Úc Châu,  để xác định những  phương cách  có thể giúp ngăn ngừa  châu chấu tập hợp thành đàn , tỉ như  trả tiền cho nông dân chịu không cho súc vật gặm cỏ qúa độ  nữa . Cách xử lý châu chấu  truyền thống  liên hệ tới  tấn công các đòan châu chấu  khi chúng hình thành , chỉ là một giải pháp lấp lỗ trống tạm tời - stopgap mà thôi .  Bà nói : “Tôi muốn cố gắng   đẩy lùi châu chấu trong dài hạn” .

 

 

                     ( Irvine , Nam Ca li- Hoa Kỳ , ngày 27 tháng 10 năm 2015 )