22/3/2015
CHÓ TÂY, CHÓ TA
Nguyễn Thượng Chánh, DVM
|
Ngày nay tại các quốc gia Tây phương, chó rất được trân quý về mọi mặt.
Thăm dò 2009/2010 của APPA (American Pet Products Association), cho biết trên 71 triệu gia đình ở Hoa Kỳ có nuôi thú cảnh pets (chó, mèo, chim, cá, rùa rắn v,v…).
Số chó nuôi chiếm trên 77.5 triệu con và mèo bốn cẳng trên 93.6 triệu con. Ngoài ra còn những loại thú khác như chim (15 triệu con).
Chó cũng như người, cũng phải chịu chung quy luật sinh lão bệnh tử.
Chó sinh ra đến 1-2 tuổi thì coi như đã trưởng thành, và khi được 15 tuổi thì nó đã già lắm rồi, tương đương với cụ ông cụ bà 80-85 tuổi. Chó thường chết vào khoảng tuổi này.
Chó giống Yorkypoo (photo NTC 2010)
***
Chó cũng bệnh hoạn, đau yếu như chúng ta vậy.
Để chăm lo sức khỏe cho chó thì có đội ngũ thú y sĩ rất hùng hậu.
Ngày nay, ngành thú y cũng phát triển rất mạnh mẽ và được chuyên ngành như bên y khoa. Hầu như kỹ thuật chẩn đoán nào có ở người là có bên thú y.
Có thú y sĩ chỉ chuyên về giải phẫu mổ xẻ surgery, về bệnh lý học, người thì chuyên về chẩn đoán bằng quang tuyến X ray, về phòng thí nghiệm clinical pathology, về vi trùng học, về virus, về miễn dịch học, về dịch tễ học epidemiology, người khác thì chuyên về mắt, về nội tiết, có người thì chuyên về chó, còn người khác thì chuyên về bò, về ngựa, có người thi chuyên về y tế công cộng public health chẳng hạn lo về vệ sinh an toàn thực phẩm, khám thịt thà cá mắm v.v…
Sv Nguyễn Thượng Chánh trong giờ clinic Chulalongkorn Univ, Bangkok 1973
Chó cũng bị trầm cảm xuống tinh thần như ai
Chó rất quyến luyến chủ, bởi vậy mỗi khi chủ phải vắng nhà 1-2 ngày nó sẽ rơi vào trạng thái buồn chán cực độ, trầm cảm, la khóc, tru rống suốt ngày, rồi cắn phá đồ vật, bàn ghế trong phòng, và đái ỉa tùm lum tà la.
Để tránh tình trạng nầy, các Thú y sĩ thường ghi toa các loại thuốc an thần, thuốc trị trầm cảm ở người để dùng cho chó.
Đó là Prozac (fluoxetine), Paxil (paroxetine), Zoloft (sertraline), Elavil (amitryptyline) và Clomicalm (clomipramine). Chỉ riêng có Clomicalm do Labo Novartis bào chế mới được cơ quan FDA Hoa Kỳ nhìn nhận cho phép xài ở loài chó.
Chó cũng bị các bệnh ngoài da, bệnh đường ruột, đau răng…
Chó cũng cần được chủng ngừa bệnh tật không khác gì ở con người.
Nguyễn Thượng Chánh thực tập- chó bị gãy xương đùi- surgery pinning femoral neck fracture – Chulalongkorn Univ.Bangkok 1973
Tại Hoa kỳ và Canada, tùy theo tuổi tác và hoàn cảnh nơi sống mà chó cần phải được chích ngừa đối với một vài loại bệnh như Canine distemper, Rabies (dại), Canine Parvovirus, Adenovirus type 2, Hepatitis, ParaInfluenza, Bordetella bronchiseptica (kennel cough), Leptospirosis, Coronavirus, Borrelia burdorferi (lyme disease) v,v…
Chó ăn uống bừa bãi có thể bị béo phì, dễ bị các bệnh tim mạch, tiểu đường, và bị bệnh thận y như ở người vậy. Vậy các bạn ở nhà có nuôi chó nên để ý, cơm thừa cá cặn bên nầy qua dư thừa nên mình có khuynh hướng hay đổ hết bắt chó ăn để mình khỏi tội. Ăn riết nó phát phì ra thì dễ bị bệnh tim mạch và tiểu đường.
Một số phòng mạch và bệnh viện thú y của vài trường đại học nổi tiếng cũng được trang bị với những loại máy móc tối tân công nghệ cao hi tech, kể cả máy X quang kỹ thuật số digital X ray, Xạ hình Nuclear Scintigraphy (Scan), Ultrasound Chụp Siêu âm (Echography),Chụp cộng hưởng từ Magnetic resonance Imaging (MRI), Chụp cắt lớp CT Computed tomography (CT), Endoscopy (nội soi)…không thua gì các bệnh viện tiên tiến của người.
Một số kỹ thuật chẩn đoán hi tec như MRI và CT vừa nêu, lúc người gõ theo học tại Université de Montreal 81-85 thì chưa có.
Chó già thường bị các bệnh về mắt như cườm cataract, bệnh tăng nhãn áp glaucoma, bị mù lòa, bị điếc tai, viêm khớp, thoái hóa khớp, suy thận mạn tính, sạn thận, bọng đái, và cũng có thể bị các bệnh ung thư… Đó bạn thấy không, chó và người về già cũng có bấy nhiêu bệnh mà thôi.
Chỉ có khác là lúc chó còn nhỏ người chủ thường đem chó đực và chó cái cho thú y sĩ thiến cho chúng ngoan hiền hơn và ít lộn xộn sau nầy. Còn nếu muốn để giống thì đừng có thiến.
Các loại cancer thường gặp nhất ở chó, là cancer ở da gọi là Mast cell tumor (thường gặp ở loại chó Boxer), cancer vú (mammary tumor) ở thú cái 5-10 tuổi chưa được thiến, cancer hạch bạch huyết (lymphoma), và một loại cancer xương rất ác tính (osteosarcoma).
Ba loại cancer đầu có thể trị khỏi bằng giải phẫu, phối hợp với xạ trị (radiation) và hóa trị (chemotherapy) y như bên người.
Tại Hoa Kỳ, rối loạn nhịp tim, chó cần phải gắn cái pacemaker giá 5,000- 6,000 $. Để giúp đỡ chủ nuôi, Pinella Animal Foundation Florida có thiết lập một ngân hàng pacemaker dành cho chó. Họ cho thu góp lại các pacemaker ở những bệnh nhân đã chết hoặc từ những bệnh nhân nào thay đổi pacemaker mới. Những bộ phận quý giá nầy sẽ được đem sử dụng cho chó và cũng có thể cho ngựa hoặc cho mèo. Mổ cườm mắt cataract ở chó giá từ $500- $700 (nếu ở người, giá tại Mỹ 1,600- 1,900 $). Ghép thận cho chó tại Ohio State giá 14,000$, chủ trả 2,000$, phần còn lại trường đại học đài thọ. Sau đó mỗi tháng phải chi 500$ tiền thuốc Cyclosporine để chống loại bỏ thận ghép, sau vài tháng chủ chịu không thấu đổi sang những loại thuốc rẻ tiền hơn. Thuốc mới không hiệu quả nên thường chó phải chết sau 6 tháng.
Có điểm khác hơn ở người, là nếu thấy trị liệu quá tốn kém, mất thời giờ vô ích mà sẽ không đem đến một kết quả nào cả, thì thú y sĩ sẽ bàn luận với người chủ nuôi và đề nghị nên cho chó an giấc ngàn thu put to sleep một cách thật êm ái bằng một mũi thuốc ngủ Euthanyl (Pentobarbital). Nói theo văn chương là trợ tử thú y (euthanasia).
Sau đó, thì nhờ công ty mai táng chó mèo lo liệu dịch vụ chôn cất đàng hoàng mồ yên mả đẹp tại nghĩa trang dành riêng biệt cho thú vật. Lẽ dĩ nhiên là phải hao tài chút đỉnh rồi, nhưng tình cảm là vô giá nên không thể đo lường bằng tiền bạc được.
Bên nhà cũng đã có các dịch vụ mai táng chó mèo rồi.
Một kỷ niệm khó quên 42 năm về trước
Ôm chó diên –Kỷ niệm khó quên (Photo NTC 1973)
Đây là con chó của anh bạn Bs Phan Ngọc Châu (còn ở bên VN), cùng nhóm du học Thú y tại trường Chula, Bangkok.
Một hai tuần sau thì con chó thình lình bị bệnh, với triệu chứng thần kinh rất rõ ràng: lừ đừ, di chuyển không bình thường, chảy nước bọt, yếu chi sau, lảo đảo, đi vòng vòng…Anh em cứ nghĩ rằng nó bị bệnh Distemper (maladie de Carré).
Con vật được đem ngay vô trường cho các ông thầy khám và theo dõi.
Phân khoa Thú y của đai học Chulalongkorn, có môt clinic thú y rất to và tân tiến nằm ngay trong trường. Mỗi ngày khách vùng Bangkok tấp nập đem chó mèo vào khám và chữa trị cũng như cho sinh viên có dịp thực tập và tiếp cận với nghề nghiệp.
Vài ngày sau thì con vật chết. Trường khẩn cấp gởi xác đi test bệnh dại (rabies). Kết quả dương tính +++. Tất cả mấy anh em có tiếp xúc với con chó đều phải đi chích ngừa dại post exposure prophylaxis ngay lập tức. Hú hồn.
WHO- Rabies-Guide for Post exposure prophylaxis
Chó giống Beagle
Chó giúp ta có sức khỏe
Tại hải ngoại, người ta nuôi chó vì sở thích và vì thương thú vật.
Chó còn là con vật rất gần gũi với người và đồng thời cũng là người bạn trung thành với chúng ta. Con người có thể phản bội chúng ta nhưng chó thì không bao giờ.
Khoa thú vật trị liệu zootherapy cho biết việc nuôi chó trong nhà sẽ giúp chúng ta cải thiện được sức khỏe như :
-Giảm áp huyết động mạch, rất tốt cho những người nào đang bị bệnh cao máu.(dr Karen allen, State Univ of New York at Buffalo)
- Giảm stress, giúp thư giãn tinh thần (Josephine M Wills, Waltham Centre for Pet Nutrition , UK).
- Giúp chúng ta ngừa bệnh tim nhờ vào cảm giác có được người bạn trung thành cạnh bên nhờ đó tâm lý chúng ta ổn định hơn và tránh bớt được nguy cơ mắc bệnh tim (National Institute of health technology assessement workshop: Health benefits of pets).
-Giúp chúng ta bớt chán đời, bớt cảm thấy lẻ loi cô độc và ít bị trầm cảm (Beetween Pets and People. The importance of animal companionship).
- Gần đây có nhiều khảo cứu cho thấy chó có khứu giác rất nhạy bén, rất thính mũi nhờ vậy nó có thể đánh hơi người nào dang bị cancer bọng đái, cancer vú và cả bệnh tiểu đường.
Chó cũng đi du lịch như ai
Chó đi du lịch (Photo NTC2010)
Chó cũng có thể đi du lịch xa với chủ. Đi máy bay thì phải trả thêm tiền vé cho con chó.
Từ 2007, Air Canada cho phép gởi thú vật như chó mèo trong khoang đựng hàng hóa nhưng đặc biệt từ tháng 7, 2009 họ cho phép hành khách được mang chó, mèo vào cabine.
Con chó hoặc mèo phải được nhốt trong những túi xách loại đặc biệt. Tối đa nặng không quá 10kg. Túi phải có cửa sổ thông hơi cho thoáng.
Không nên cho chó uống thuốc ngủ trước khi đi vì không tốt cho sức khỏe của nó lúc thay đổi áp suất trên cao. Đây cũng là lời khuyên của American Veterinary Medical Association. Túi xách phải được để ngay dưới ghế nơi người chủ ngồi. Air Canada tính giá bình dân 50$ cho một con/ một bận/đường nội địa và 100$/ cho đường bay quốc tế.
Không được để con chó có cảm tưởng là nó bị trừng phạt. Vậy phải tập cho nó sống trong túi xách cho quen vài ba ngày trước khi khởi hành.
Bên Mỹ cũng có nhiều hãng máy bay chuyên chở chó mèo trong nội địa Hoa Kỳ. Năm 2009 vừa qua người ta thấy xuất hiện hãng Pet Airways. Sử dụng loại máy bay có hai chong chóng kiểu Beech 1900. Chó, mèo khỏi còn bị nhốt trong các khoang chứa hàng hóa nữa mà được giữ trong những ngăn chuồng thoải mái dọc theo cabine. Tiên khởi phi cơ được dư trù để chở 19 hành khách nhưng được cải biến lại để chứa 50 chú chó hoặc thím mèo. Phi hành đoàn ngoài hai phi công ra còn có một chuyên viên chăm sóc thú trong cabine. Công ty Pet Airways sử dụng các phi trường phụ như New york, Washsington, Altlanta, Chicago, Denver và Los Angeles. Giá không phải rẻ: 200-250$ cho một bận đi từ New York đến Chicago hoặc từ Los Angeles- Chicago, và giá 350-400$ cho một chuyến bay từ New York-Los Angeles.
Rất nhiều hotels thuộc loại Pet Friendly/ Hotel-Motel ở Hoa Kỳ và Canada nhận chó mèo.
Rất nhiều hotels và motels được xếp trong nhóm “thân thiện chó mèo bốn cẳng” (Pet Friendly/Hotel-Motel): Sau đây chỉ là một vài thí dụ:
Best Western, Holiday Inn, Crown Plaza, Hotel Indigo, Motel 6, Westin ở Costa Mesa (California) và ở Canada có Holiday Inn, Hampton Inn (Vancouver) và v,v… đều cho phép du khách được mang theo chó mèo bốn cẳng vào phòng, lẽ dĩ nhiên là phải chi thêm vài chục đô cho phần con thú rồi. Hổng có cái gì là cho không hết.
Còn nình ông được xếp hạng thứ mấy tại phương Tây?
Tại Bắc Mỹ, vào mùa đông lạnh lẽo, các bà chu đáo thường trang bị áo ấm, mang giày vớ đàng hoàng cho con chó cưng của mìnhrồi mới dẫn nó đi dạo phố. Một lần tác giả có chứng kiến một bà vừa đi dạo và vừa đẩy một cái xe trên đó không có em bé nào hết nhưng lại có một con chó nhỏ rất dễ thương. Sướng ghê.
Chó ngày nay có những đặc quyền mà trước kia chỉ dành cho trẻ con trong nhà . Chủ cũng có thể mua bảo hiểm sức khỏe cho chó. Tốn từ vài trăm tới vài ngàn dollars/ năm. Tại Hoa kỳ có Animal Health Insurance in Danbury, Conn, Pet Medical Coverage và Canada có Pet Insurance Canada. Tùy theo loại bảo hiểm mua mà chó có thể được chữa trị khác nhau. Xạ trị Radiation therapy, ghép thận kidney transplants và chụp cộng hưởng từ Magnetic resonance imaging MRIs nằm trong điều kiện hợp đồng chữa trị.
Các chó quý đều được gắn dưới da một cái microchip lớn hơnhạt gạo, trên đó có ghi đầy đủ lý lịch của chúng. Đây chẳng qua là một loại thẻ căn cước của con vật để ngừa trường hợp chó bị lạc, bị mất cắp và đem bán cho người khác. Các phòng mạch thú y, trại nuôi chó, các nơi giam giữ chó lạc đều có máy đọc được microchip hết.
Video: Dog microchip date set for England
Every dog owner in England will have to microchip their animal by April 2016 under government plans aimed at cutting the growing number of strays.
The microchips will be coded with owners' details, and owners who do not comply could face fines of up to £500.
Khi ông chủ bà chủ ly dị, ai giữ con chó?
Tại Canada, các nhà làm luật đang soạn thảo dự luật đặc biệt để bảo vệ quyền lợi của thú cảnh nuôi trong nhà. Chủ đích chính là nhắm vào con chó và con mèo. Luật nầy sẽ giúp giải quyết phần nào sự tranh tụng giữa ông chủ và bà chủ lúc hai đàng rã hùn, ông đi đường ông tui đi đưòng tui... Ai sẽ giữ con fido đây? Tiền cấp dưỡng hằng tháng cho nó là bao nhiêu? Quyền đến thăm viếng nó thế nào? Đây là họ rập khuôn theo cách giải quyết cho non nít.
Chó Mỹ hưởng gia tài
Có những người giàu có còn lo xa hơn, thí dụ như là họ làm di chúc để tài sản lại cho con chó cưng của mình khi họ phải đi theo ông theo bà.
Bà tỉ phú Leona Helmsley, chủ nhân vô số hotels tại Mỹ trong đó có Empire State Building tại New York đã để di chúc 12 triệu đô cho con chó cưng tên Trouble của bà ta. Khi chó chết nó phải được chôn bên cạnh mộ của bà. Đúng là con chó có tu.
Bà cũng có 4 đứa cháu nội (ngoại), nhưng chỉ chia cho hai dứa chút đỉnh, còn hai đứa kia thì bị bà rút tên ra khỏi tờ di chúc với lý do “ tại sao, thì tụi nó biết rồi”. Sorry, thứ đồ bất hiếu.
Thấy chó người rồi lại nghĩ đến chó ta
Chó moi rác mà ăn…bữa đói bữa no, chờ ngày lên bàn nhậu
Kiếp chó má: lên bàn nhậu
Ngẫm nghĩ lại mà thương xót cho số phận hẩm hiu của những con chó chẳng may phải đầu thai vào những xứ nào đó chẳng hạn như Trung quốc, Đại Hàn và Việt Nam.
Ngoại trừ chó của nhà giàu, của đại gia và của các quan chức quyền thế, đa số chó còn lại là những con kém may mắn, nên phải chịu cảnh lầm than, phải moi thùng rác mà ăn, bữa đói bữa no, nắng cũng như mưa, rồi còn bị thiên hạ đánh đập chửi bới, và đôi khi phải chấm dứt cuộc đời chó má của mình trong các quán ăn quán nhậu trên ngã ba Ông Tạ. /.
Tham khảo
-Can dogs sniff out cancer?
-Mike Richards, DVM. VetInfo Phobia/ Anxiety disorder
-Nuôi chó thời @. Vietbao.vn
- Lucky dog inherits $12M fortune
-Nguyễn Thượng Chánh Tập Quán Ăn Uống Gây Nhiều Tranh Cãi: Thịt Chó Và Thịt Mèo
Montreal, 2015
