13/9/2015
|
MỘT VẤN ĐỀ Y TẾ CÔNG CỘNG
BỆNH LAO BÒ
Nguyễn Thượng Chánh, DVM
|
Tổ chức Y tế Thế giới ước lượng có lối 1/3 dân số toàn cầu bị nhiễm lao và trong số nầy mỗi năm có khoảng 8-9 triệu ca biến thành bệnh lao thật sự.
Gần đây, tin tức về bệnh lao ở người được báo chí quốc tế hâm nóng lại nhưng ít người biết được rằng loài thú nhai lại như trâu, bò, hươu, nai chẳng hạn cũng có thể bị lao.
Ở loài bò, bệnh lao do trực khuẩn Mycobacterium bovis gây ra trong khi bệnh lao ở người thì do trực khuẩn Mycobacterium tuberculosis. Cả hai đều nằm trong họ Mycobacteriaceae.
***
Bò sữa Holstein Hòa Lan/ngoại ô Amsterdam (Photo NTC 2013)
Bệnh lao bò là gì?
Đây là một bệnh truyền nhiễm do M.bovis gây ra và thường gặp nhất ở loài bò. Bệnh cũng có thể xảy ra ở tất cả loài hữu nhũ khác kể cả loài người.
Tiên khởi, trực khuẩn M.bovis bắt đầu tấn công vào các hạch bạch huyết (ganglions lymphatiques, lymph nodes) và gây viêm sưng các hạch nầy. Sau đó theo thời gian trực khuẩn lao lần lần lấn sang các cơ quan khác như phổi chẳng hạn…
Tùy theo sức đề kháng của con vật mà biến chuyển của bệnh có thể khác nhau. Trường hợp bệnh nặng, khi mổ bò ra chúng ta có thể thấy những u lao (tubercle) như những abcès nho nhỏ từ 0.5-1.0cm đường kính và thường tập trung dưới dạng kết chùm ở màng phổi (pleura), hoặc ở màng bụng (peritoneum).
Ở thú vật, bệnh lao biến chuyển rất chậm. Dấu hiệu chung là bò ốm đi, yếu sức, sốt nhiều ít không chừng, biếng ăn, mất cân và thỉnh thoảng hay ho từng cơn. Đôi khi vi khuẩn ngủ cả đời trong cơ thể mà không bao giờ phát ra thành bệnh cho con vật.
Rất khó biết được là con vật đã mắc bệnh lao lúc nó đang còn sống. Bệnh thường được phát hiện ra lúc con thú bị hạ thịt và được thú y sĩ khám tại lò sát sinh.
Phổi bò bị lao (Internet)
Phổi bò bị lao (Photo Internet)
Bệnh lao bò là một bệnh lây nhiễm từ thú sang cho người (Zoonose).
Bệnh lao bò có thể lây sang cho người nên được gọi đó là Zoonotic TB…
Cần nói rõ là tại các quốc gia Tây phương, chương trình xét nghiệm thường xuyên tại nông trại đã đem đến những kết quả vô cùng khích lệ. Ngày nay, bệnh lao ở bò rất hiếm thấy tại hấu hết các xứ Âu Mỹ.
Có 3 test thử nghiệm. Thường nhứt là test tuberculine chích ở khấu đuôi bò (caudal fold tuberculin test) và test thứ nhì là ở vùng da cổ (single intradermal comparative cervical tuberculin (SICCT) để loại bỏ những con nào có dương tính với bệnh lao.
Những năm gần dây, đồng thời với 2 loại test vừa kể còn có thêm test thử máu để tăng thêm độ chính xác. Đó là Gamma Interferon Blood tester. Test nầy chỉ được thực hiện trong những trường hợp thật đặc biệt mà thôi.
Test lao bò bằng tuberculin tiêm tại da khấu đuôi (Caudal fold Tuberculin test)
Test lao bò, tiêm tại da cổ (Comparative cervical tuberculin test) –Photo internet
Tình hình bệnh lao bò tại Canada
Trên nguyên tắc, Canada được xem như không có bò bị nhiễm lao nữa…
Tại các lò sát sanh Canada, các quầy thịt bò được khám rất kỹ. Chú trọng đặc biệt nhắm vào các hạch bạch huyết để tìm bệnh tích lésions lymphadénites granulomateuses là dấu hiệu có thể có của bệnh lao bò…Khi cắt các hạch bạch huyết vùng hàm (submandibular), vùng sau yết hầu (retropharyngeal), vùng cuống phổi (bronchial) và vùng màng ruột (mesenteric), chúng ta thấy hạch có hơi sền sệt (caseous) đôi khi có thêm vài điểm calci hóa. Qua các dấu hiệu nầy rất có thể là con vật đã bị lao. Để cho việc chẩn doán được chính xác hơn, quầy thịt bị giam lại trong phòng lạnh để chờ kết quả xét nghiệm của phòng thí nghiệm vi trùng học. Theo kinh nghiệm làm việc của tác giả tại các nhà máy bò ở Canada, thì rất hiếm thấy kết quả dương tính cho biết có sự hiện diện của trực khuẩn lao bò M. bovis trong bệnh phẩm, nhưng thay vào dó là các loại vi khuẩn nhóm Actinobacillus hoặc Actinomyces, v.v…tức không phải là vi trùng lao.(theo kết quả thử nghiệm vi trùng học tại labo).
Canada, nhằm bảo vệ sức khỏe công cộng và thị trường xuất cảng thịt nên chánh phủ chủ trương không chữa trị thú vật bị nhiễm lao. Con vật có dương tính với vi trùng lao sẽ bị giết bỏ và cơ quan CFIA sẽ đền bổi tiền thiệt hại cho nhà chăn nuôi.
Bò truyền bệnh bằng cách nào?
Lúc bò ho, vi khuẩn Mycobacterium bovis được phun bắn ra ngoài theo bụi nước aérosol gây nhiễm cho môi sinh, cho những con vật khác cũng như cho những người đang làm việc xung quanh con vật bệnh...Ngõ hô hấp là cách lây nhiễm chính. Vi khuẩn cũng có thể nhiễm qua ngõ tiêu hóa như khi chúng ta uống sữa vắt từ bò bị lao mà không được nấu kỹ trước đó.
Uống sữa mua trong chợ an toàn hơn vì luật tại các quốc gia Tây phương bắt buộc sữa phải được hấp khử trùng pasteurisé tại nhà máy trước khi đem bán cho người tiêu thụ.
Bệnh lao bò, một vấn đề y tế công cộng!
Người bị nhiễm bệnh lao bò thường biểu lộ ra dấu hiệu nằm ngoài phổi (extra pulmonary TB) chẳng hạn như tại các hạch bạch huyết vùng cổ (cervical lymphanodepathy), vùng ruột và một loại bệnh ngoài da mạn tính (chronic skin disease hay Lupus vulgaris).
Bệnh lao dạng ngoài da có tên Lupus vulgaris (Photo Braz J Infect Dis vol.12 no.2 Salvador Apr. 2008)
Sự tiêu thụ sữa tươi hay chế phẩm làm từ sữa không hấp khử trùng là nguyên nhân chánh của bệnh lao bò ở người.
Triệu chứng thường là ho kinh niên, đau vùng ngực, uể oải, ốm yếu gầy còm và theo thời gian sẽ có dấu hiệu ho ra máu
Ngày nay, bệnh lao bò không phải là bệnh đáng quan tâm của các quốc gia kỹ nghệ nhưng nó vẫn còn là một vấn đề sức khỏe quan trọng tại phần lớn các quốc gia đang phát triển ở những vùng Đông Nam Á, Phi Châu, Châu Mỹ La Tinh cũng như tại một số nước Đông Âu thuộc khối liên bang Nga …
Tại các quốc gia Tây phương, bệnh lao nhiễm từ bò chỉ chiếm lối 1% trong tất cả trường hợp lao ở người.
Sữa không hấp khử trùng có thể là nguyên nhân lây nhiễm bệnh lao bò ở người
Colorado state University có cảnh báo dân chúng Mỹ nên tránh dùng “bathtube cheese” hay queso fresco, rất nguy hiểm cho sức khỏe vì sản phẩm được làm từ sữa tươi không hấp khử trùng (có thể chứa nhiều loại vi khuẩn độc hại như Listeria monocytogenes, Brucella abortus, Campylobacter jejuni, Escherichia coli, Salmonella typhimurium, Mycobacterium tuberculosis hay Mycobacterium bovis…)
Bathtube cheese/Queso Fresco – (photo internet)
“Bathtub Cheese” is the street name for queso fresco, or Mexican-style soft cheese. This cheese, a staple in many immigrant communities, is often made in bathtubs and backyard troughs using unpasteurized milk. It is also illegally imported from Mexico, sold door to door, and can often be found in small markets. Unpasteurized dairy products may be contaminated with Listeria monocytogenes, Brucella abortus, Campylobacter jejuni, Escherichia coli, Salmonella typhimurium, Mycobacteriumtuberculosis, or Mycobacterium bovis. In the U.S. it is illegal to sell unpasteurized dairy products in 22 states, including Colorado. Because queso fresco is made with unpasteurized milk in unsanitary and unlicensed facilities, it poses a serious health threat to consumers, particularly the elderly, young, pregnant women, and immunocompromised individuals. Symptoms of foodborne illness can range from fever, aches, nausea and vomiting to septicemia, abortion, kidney failure, and death.(Ngưng trích Colorado State Univ)
Gouda cheese thủ công Hòa lan/ngoại ô Amsterdam (Photo NTC 2013)
Thùng pha trộn sữa để sản xuất gouda cheese theo lối cổ truyền tại vùng Amsterdam (Photo NTC 2013)
Một loại Gouda cheese sản xuất từ sữa tươi không hấp khử trùng tại Vancouver có chứa vi khuẩn E.coli 0157/H7 đã gây một tử vong và 14 người bệnh tại vùng BC và Alberta.( Deadly E.coli outbreak linked to B.C. gouda cheese-The Vancouver Sun Sept 18/2013).
Tại Canada, luật cấm bán sữa tươi không được hấp khử trùng (unpasteurized milk) nhưng cho phép bán một số fromage dược sản xuất ra từ sữa chưa hấp khử trùng trong những điều kiện nhất định nào đó.(Theo Healthy Canadians-Unpasteurised milk cheese)
" Health Canada establishes strict requirements for food safety to protect the health and safety of Canadians. We are always reviewing new and emerging science.
Currently, the Food and Drug Regulations state that raw milk cheese must be stored at 2C or above for at least 60 days before being offered for sale.
Health Canada's ongoing advice to pregnant women, children, older adults and people with a weakened immune system is to avoid eating cheese made from raw milk, as it does present a higher risk of food borne illness than pasteurised milk cheeses. If consumers are unsure whether a cheese is made of pasteurised milk, they should check the label or ask the retailer.".
Statement from Health Canada
Tương tợ như Canada, Hoa kỳ cho phép bán fromage làm từ sữa tươi không hấp khử trùng và được sản xuất trong những điều kiện thật đặc biệt như sản phẩm phải được ủ trên 60 ngày để cho acids và muối có thời gian diệt vi khuẩn gây bệnh…( About.com- raw milk cheese)
Most states impose restrictions on raw milk suppliers due to concerns about safety. Twenty-eight U.S. states allow sales of raw milk. Cow shares can be found, and raw milk purchased for animal consumption in many states where retail for human consumption is prohibited. The sale of raw milk cheese is permitted as long as the cheese has been aged for 60 days or more (http://www.realmilk.com/state-updates/raw-milk-statutes-and-codes-page-1/).
Bệnh lao người tái xuất hiện
Ngày xưa, bệnh lao người (TB) cũng hoành hành dữ dội tại các quốc gia Âu Mỹ, nhưng nhờ vào các tiến bộ y học cũng như về mức sống được nâng cao lên nên hầu như bệnh lao dần đần biến mất đi…Bệnh lao chỉ còn tồn tại tại các xứ nghèo khó mà thôi nhưng từ hơn một chục năm nay tình hình có thay đổi.
Gần đây bệnh lao có mòi tái xuất hiện trở lại tại tại các quốc gia Tây phương nhưng lần nầy với những chủng vi trùng dữ hơn và kháng được với nhiều loại thuốc đặc trị bệnh lao.
Người ta nghĩ rằng tình trạng nầy có lẽ do các người di dân và người tị nạn đến từ các xứ quốc gia đang phát triển mang theo mầm bệnh lao lúc đi định cư...
Sự lạm dụng và sử dụng không đúng cách thuốc men đã làm nẩy sinh ra hiện tượng kháng kháng sinh (antibiorésistance) và gây rất nhiều khó khăn trong việc chữa trị bệnh lao.
Hiểm họa mới: bệnh lao người đề kháng với nhiều loại thuốc
Nếu kháng cùng một lúc với 2 loại thuốc kháng sinh chính dùng để trị lao như thuốc Rifampicin và Isoniazid thì gọi là Multidrug-resistant-TB, MDR-TB...Còn trầm trọng hơn nữa nghĩa là kháng cùng một lúc trên 3 loại thuốc kháng sinh thì người ta gọi là Extensivelydrug resistant-TB, XDR-TB…Đây quả thật là một vấn đề nan giải cho y tế thế giới và cũng là một tai ương khác của nhân loại nói chung. Phải chăng ngày nay bệnh lao không còn phải là bệnh chỉ dành riêng cho xứ nghèo nữa?
https://vietbao.com/p117a242539/phai-chang-ngay-tan-cua-thuoc-khang-sinh-da-bao-hieu
Một vấn đề khác cũng đáng được quan tâm là một tỉ lệ khá quan trọng người bị SIDA/AIDS có sức miễn dịch quá yếu nên họ cũng rất dễ bị nhiễm lao do Mycobacterium tuberculosis hoặc Mycobacterium bovis.
Kiểm soát bệnh lao bò, một vấn đề nan giải
Tại Canada, trong nhiều thập niên qua nhờ áp dụng các chương trình xét nghiệm TB ở bò (eradication program) nên có thể nói bệnh lao bò không còn nữa hay vi khuẩn Mycobacterium bovis đã giảm đi rất nhiều. Tuy nhiên không thể nào nói là kết quả hoàn toàn 100% được, vì sự hiện diện trực khuẩn lao bò ở thú rừng.
Thú hoang dã nói chung có thể bị nhiễm lao. Các nhà khoa học nghĩ rằng, lao là bệnh của loài bò và sau đó bệnh lây nhiễm sang cho các loài gia súc khác và cho thú rừng để chúng trở thành những ổ chứa (réservoir) trực khuẩn M.bovis và chờ dịp thuận lợi để lây nhiễm trở lại cho bò. Các loài động vật rừng như con possum ở Úc, Tân Tây Lan và con badger ở Anh quốc được xem là những ổ chứa trực khuẩn M.bovis của bệnh lao bò.
Tại Canada, xét nghiệm cho thấy một số bò rừng bison, wapiti (một loại nai) tại tỉnh bang Alberta đôi khi có chứa trực khuẩn Mycobacterium bovis.
Ngừa bệnh lao ở bò đồng nghĩa với việc kiểm soát thú rừng. Đây là một vấn đề rất khó thực hiện.
Việc nuôi quá nhiều bò trên một diện tích quá chật hẹp cũng như việc sống gần gũi quá với bò bệnh sẽ làm tăng nguy cơ lây nhiễm Mycobacterim bovis ở thú vật cũng như ở người.
Con possum ở Tân Tây Lan (photo internet)
Con badger ở Anh Quốc(photo internet)
Nai Wapiti Canada (photo Internet)
Ai có thể bị nhiễm lao bò?
Các nhà chăn nuôi bò, công nhân lò sát sanh và thú y sĩ là những đối tượng dễ bị nhiễm lao bò nhứt. Cách phòng ngừa bệnh lao bò tốt nhất là tránh uống sữa vừa mới vắt xong nhưng không được nấu chín hoặc không được hấp khử trùng (pasteurized). Chỉ nên uống sữa đã được hấp khử trùng rồi mà thôi.
Theo luật Loi sur la santé des animaux của cơ quan kiểm tra thực phẩm Canada (CFIA) bệnh lao bò tuberculose bovine là một bệnh phải được khai báo (maladie à déclaration obligatoire) cho CFIA. Cơ quan nầy sẽ gởi thú y sĩ đến trại bò để điều tra tình hình và làm các loại tests thử nghiệm cho cả đàn bò cũng như ấn định những biện pháp thú y thích ứng để bảo vệ sức khỏe công cộng./.
Tham khảo:
2 Video Making TB History - Chapter 1: A brief history of bovine TB in New Zealand
http://www.tbfree.org.nz/making-tb-history-chapter-1-a-brief-history-of-bovine-tb-in-new-zealand.aspx
Bovine TB Testing Protocols for Cattle – MDARD (thử test bệnh lao trên bò sống)
http://www.youtube.com/watch?v=TFjv4WLqH-o
-WHO-Tuberculosis
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs104/en/
-Human tuberculosis of bovine origin in relation to public health
http://www.oie.int/doc/ged/D7402.PDF
-ACIA. Tuberculose bovine chez les animaux sauvages.
http://www.inspection.gc.ca/animaux/animaux-terrestres/maladies/declaration-obligatoire/tuberculose-bovine/fiche-de-renseignements-animaux-sauvages/fra/1330209930995/1330210631034
-CDC-O.Cosivi et al. Zoonotic Tuberculosis due to M. bovis in Developing Countries.
http://wwwnc.cdc.gov/eid/article/4/1/98-0108_article.htm
-CDC- Multidrug-resistant Tuberculosis (MDR TB)
http://www.cdc.gov/tb/publications/factsheets/drtb/mdrtb.htm
-CDC- Mycobacterium bovis (Bovine Tuberculosis) in humans
http://www.cdc.gov/tb/publications/factsheets/general/mbovis.pdf
-Rifampin-Resistant Mycobacterium bovis BCG–Induced Disease in HIV-Infected Infant, Vietnam
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3713987/
-About.com- Raw milk cheese
http://cheese.about.com/od/cheesebuyingguide/a/raw_cheese.htm
-Healthy Canadians- Unpasteurized milk
http://healthycanadians.gc.ca/eating-nutrition/safety-salubrite/raw-milk-lait-cru-eng.php
Montreal
