BS Bùi Xuân Cảnh, DVM
Giáo sư R. Barone ( bên phải, áo vest xanh) Giáo sư Evans ( bên trái , áo đỏ ) bên hồ Zurich năm 1994
Thầy Barone là giáo sư của trường Đại Học Thú Y Lyon, Pháp quốc. Giáo sư là người nổi tiếng về ngành Cơ Thể Học và Mô Học ( Anatomy and Histology ) Thầy là giáo sư thỉnh giảng của nhiều Đại Học trên thế giới. Thầy là tác giả nhiều bài khảo cứu trong các tập san chuyên ngành Anatomy. Bộ sách giáo khoa Anatomy đồ sộ gồm 7 tập được dùng làm sách giáo khoa của nhiều Đại học trên thế giới , cũng là một tác phẩm giá trị của thầy. Thầy là tôn sư của sinh viên Ngành Thú Y mấy khóa đầu trường Nông Lâm Mục Blao. Thầy sinh năm 1927 và tạ thế tháng 11 năm 2014, thọ 97 tuổi.
Tôi nhập học trường Cao Đẳng Nông Lâm Súc Blao năm 1960, nên cũng may mắn được là môn sinh của thầy. Rời trường Đại Học Khoa Học xô bồ, phóng khoáng, để bước chân vào một trường nội trú với kỷ luật nghiêm minh, lại xa Saigon “hòn ngọc ”, tôi cũng có chút ngại ngùng. Ngại nhất là các môn học mà nghe nói phần thực hành rất nặng, rất chân lấm tay bùn. Cho nên vừa qua tuần lễ huấn nhục “ thanh trừng ” của các đàn anh , tôi vội mò đi xin các “cua ” cũ , tính chuyện lo thân trước.
Tôi gặp Nguyễn Khắc Trẩn và Phạm Bá Thiện để xin những tài liệu và tập vở cũ , các ông đã “lấy note ”, tức ghi chép trong lớp, năm vừa qua. Trẩn lắc đầu, rồi chỉ ra cái gầm cầu thang ngoài hành lang : “ Trời ơi ! ông ra đó mà kiếm ! Qua một năm quá mệt, tôi đã quăng nó đi cho nhẹ cái đầu ! ”
Tôi vội nhào ra chỗ cầu thang, thì thấy một đống giấy má sách vở, lớn như đống rác. Mò mẫm, lục lọi một lúc, tôi moi ra được mấy tâp vở, chữ viết có vẻ dễ đọc. Đem nó về phòng, tối hôm ấy tôi mang lên Thư Viện nghiên cứu. Ráng hết sức, tôi đọc khoảng mươi trang của một cuốn tập, mà không hiểu được chút nào, không biết đó là môn học gì !. Sau mới vỡ lẽ đó là món Pédology của thầy Maurice Schmitd. Biết không nhá nổi những cục latérite, felspath, dolomite, lactosol…, tôi liệng nó đi, và lấy tập vở có vẽ hình các bộ phận gia súc, mạch máu, thần kinh, bắp thịt… ra nghiên cứu, cho rằng đây mới là môn học chính của mình.
Môn học này xem ra còn khó nhai hơn nữa ! Trong phần hình vẽ những cái xương đầu gia súc, tôi đụng phải một đống từ ngữ, dường như không phải là tiếng Pháp : Os Zygomatic, Mastoid process, supramastoid Cresque…. Trong phần vẽ các bắp thịt tôi vớ phải các từ ngữ…không hiểu nổi : Coraco brachialis, Latissimus dorsi…! Thôi ! Phen này …hộc máu. Không hiểu các giáo sư, những ông thần sắp sửa ra tai hay giáng phúc cho mình, là những thầy nào đây !.
Ngoài tên các giáo sư Việt như Lâm Chánh Bình, Vũ Ngọc Tân, Đặng quan Điện, Trần văn Bạch, còn nhiều giáo sư ngoại quốc,nghe tiếng đồn là rất nghiêm minh : Maurice Schmitd, Robert Barone, Tixier, Euzébi, Lamy, Jubert, Stevenson, Bosh, Honinger… Quả là đáng ngại cho một anh ngố theo chương trình trung học Việt như tôi.
Ngặt hơn nữa là các môn chính của năm đầu, phần lớn do các giáo sư ngoại quốc dậy. Môn nào quan trong nhất ? Anatomy của thầy Barone, Pedology của thầy Schmitd, Botanique của thầy Tixier…tất cả đều quan trọng và khó nuốt ! Tuy nhiên, đáng lo nhất vẫn là món Anatomy của thầy Barone. Đáng lo, vì đây là môn học chính, học nhiều giờ, và có hệ số cao nhất. Giáo sư Barone lại rất nghiêm khắc, đòi hỏi sự hiểu biết chính xác, và toàn diện những điều ông giảng dạy. Thầy Barone cũng dạy rất gấp rút, trong một thời gian ngắn, vì thầy không thể vắng mặt lâu nơi trường Lyon của thầy . Làm trưởng khoa Anatomy của trường Thú Y Lyon, ông còn đi giảng dạy ở nhiều nơi, hội họp nhiều chỗ trên thế giới. Cho nên niên học đã bắt đầu được gần hai tháng, các sinh viên Nông khoa,Lâm khoa, đã hàng ngày gằm đầu trên sách vở, mà giáo sư Barone vẫn chưa thể tới Blao để khởi đầu niên khóa.
Một hôm, thầy Điện đến báo cho chúng tôi : “ ông Barone nhắn bảo các anh phải tự học trước. Lên thư viện lấy sách của thầy Barone về, rồi tới phòng Lab, tự học trước phần Ostéology. Các anh đối chiếu hình vẽ trong sách, với các bộ xương gia súc trong phòng Lab, để tự chỉ bảo nhau mà học. Tôi báo cho hay : anh nào không lo học là…chết đấy ! Ông Barone khi tới, sẽ dậy liền 8 giờ cours mỗi ngày, và ông chỉ ở đây khoảng 3 tháng, là thi cử phải xong suôi. Ổng sẽ về Pháp. Không còn ai được dịp thi đi, thi lại đâu ! Ráng mà lo thân !”
Thật là một tin đáng ngại. Chúng tôi vội hè nhau lên Thư Viện khuân luôn bộ sách Anatomy 6 cuốn dầy cộm của thầy Barone về…tự học ! Tự học đánh đờn, học làm bánh trái, học cắm hoa… mà không thầy, còn dễ dàng rơi vào chỗ tẩu hỏa nhập ma. Nay lại tự học …Anatomy ! Nhưng biết làm sao ! Hàng ngày, chúng tôi chúi đầu bên các trang sách, có hình vẽ rất tinh xảo, cầm từng cái xương lên, đối chiếu với hình vẽ, lẩm nhẩm đọc tên các chỗ lồi ra lõm vào của cục xương, như thầy pháp niệm chú, gọi hồn ma quỷ. Đâu là cái femur, đây là cái tibia, lỗ hổng này là cái foramen obturateur ! Ngán quá, ngán tận cổ ! Thôi, kệ mẹ, tới đâu hay đó. Tôi tự nhủ, và gục đầu trên cuốn sách, mơ màng những tà áo màu trên thư viện hay ngoài phố chợ.
Rồi cũng tới ngày giáo sư Barone tới. Chúng tôi phấn khởi đón ông, nhưng lòng vẫn e dè. Giáo sư cao lớn, nhưng dáng dấp thanh tú. Điều đặc biệt là lúc nào ông cũng mặc áo blouse trắng như các bác sĩ . Khi ông vào lớp, một túi áo blouse chứa đầy các viên phấn đủ mầu sắc, và túi áo kia thường có cây viết chì, và những tờ giấy, trên đó có hình vẽ rất sắc sảo những cơ thể gia súc, gia cầm. Thoạt đầu, tôi tưởng đó là bài ông soạn để giảng trong lớp. Nhưng sau mới biết là không phải vậy. Đó là các tài liệu nghiên cứu riêng của ông, và bất cứ lúc nào rảnh rang, ông đều suy nghĩ, viết và vẽ. Có thể là các bài dành cho một tập san khoa học nào đó. Còn bài giảng cho chúng tôi, thì dường như ông đã có sẵn trong đầu.
Buổi học đầu tiên, ông uy nghi đứng trước lớp, chiếu đôi mắt màu nâu, trong suốt, không mang kiếng, nhìn kỹ từng tên trong đám môn sinh hai chục đứa. Rồi ông hỏi chúng tôi đã tự học được điều gì trong mấy tháng chờ đợi ông. Thấy chúng tôi ú ớ, ông kiểm tra ngay tức khắc. Ông tỏ vẻ thất vọng, sau khi biết kết quả sự tư học của chúng tôi. Hôm ấy, hình như chỉ có Nguyễn Song Thuận và Nguyễn Kế Thanh là được thầy hài lòng.
Vì giáo sư Barone tới Việt Nam trễ vài ba tháng, ban Mục Súc đã học gần hết những môn mà cả ba ngành đều phải học chung. Khi chúng tôi bắt đầu học với thầy Barone, thời khóa biểu của ban Mục Súc trong tuần lúc ấy, trừ một hai ngày, hầu như chỉ còn một môn Anatomy. Buổi sáng là bốn giờ lý thuyết , và buổi chiều là bốn giờ thực tập. Giáo sư Barone có lối giảng dạy rất đặc biệt. Dường như ông không cần soạn bài, nhưng bài giảng lại vô cùng minh bạch, rõ ràng, chính xác đến từng chi tiết. Miệng giảng, tay vẽ, suốt mấy giờ liền, không tài liệu, không sách vở bên mình.
Bài học Anatomy của ông thường bắt đầu bằng một hình vẽ sơ sài trên bảng. Nhưng nếu có sinh viên nào tưởng rằng đó là một bài giản dị, hay ngắn ngủi, thì thật là điều sai lầm. Trái lại mới đúng. Rất nhanh chóng, ông sẽ vẽ thêm dần các chi tiết, mỗi khi ông giảng tới. Miệng nói, tay ông vẽ liền. Ông dùng phấn màu để vẽ các cơ phận khác nhau của cơ thể gia súc. Xương màu trắng, bắp thịt màu hồng, tĩnh mạch màu xanh, động mạch đỏ, thần kinh vàng… Và ông vẽ như một họa sĩ vẽ tranh. Tôi có nghe nói là ông từng có thời theo học École des Beaux- Arts de Paris. Chẳng biết có đúng thế không. Ông thường không xóa bảng.Vẽ kín tấm bảng bên trái, ông qua tấm bên phải.Khi buổi học kết thúc, cả hai tấm bảng đều là hai bức họa kỳ khu, rực rỡ sắc màu, và đầy các chi tiết, phức tạp vô cùng, đến nỗi không ai có thể vẽ lại giống như thế được.
Chỉ sau vài buổi học, chúng tôi đã hiểu cách học với ông phải như thế nào. Không được một giây sao lãng khi ông giảng bài. Nếu ông vẽ một nét trên bảng, mình cũng phải vẽ ngay trong tập vở. Như thế mới theo kịp lời giảng và hình vẽ của thầy. Nếu không ghi chép và vẽ ngay , thì chỉ it phút sau, khi ông đã thêm các chi tiết khác, hình vẽ đã rối mù, dầy đặc, mình sẽ khó mà dò tìm để vẽ theo kịp tay thầy, ghi kịp lời thầy giảng.
Một bữa kia, giáo sư giảng về hệ thống thần kinh. Từ não bộ và tủy xương sống, ông vẽ các giây thần kinh màu vàng, chạy dài đi khắp cơ thể. Giảng tới đâu, ông vẽ tới đó.Tôi bị một “ phút lơ đãng hồn bay ngoài cửa lớp ”. Khi tôi “tỉnh lại ” và theo dõi lời thầy, thì đã không còn kịp nữa. Cái mớ giây thần kinh ấy, đã theo lời giảng của thầy, mà mọc thêm, như một đám rễ cây chằng chịt. Nó quấn lấy những mạch máu màu đỏ, nó chui vào trong các cơ phận gan ruột màu nâu, nó luồn lỏi đi khắp nơi, dính chùm với nhau phân nhánh chi chít. Tôi chỉ còn biết vẽ tiếp theo thầy từ lúc ấy. Sau buổi học, tôi phải cầm tập vở lên sát bảng, dò tìm và so sánh cái hình vẽ của tôi với hình vẽ của thầy. Tôi thấy tôi đã vẽ sai be bét, lầm lẫn lung tung. Chú ý nghe thầy giảng, ghi chép ngay những điều thầy nói và vẽ, thì bài học sẽ bớt khó khăn. Nếu không làm như thế, thì tôi nghĩ mình không thể nào học và nhớ kịp. Bởi vì bài học ngày hôm trước chưa kịp tiêu hóa, thì ngày hôm sau đã có bài mới, và cứ như thế kéo dài hơn ba tháng trường. Sức nào chịu thấu !
Mỗi buổi sáng tới lớp, cái “ xóm nhà lá ” chúng tôi gồm Bùi Hữu Chí, Đinh Nguyên Trình Giang, Lê Minh Khôi, Chu Trung Nghĩa, Nguyễn Thị Nguyệt Anh, Bùi Xuân Cảnh…, đều hỏi nhau xôn xao về bài học hôm trước. Bùi Hữu Chí luôn miệng kêu trời, và Lê Minh Khôi thì than thân “ phen này bỏ mạng ”.
Phải nói là chúng tôi gắng hết sức mình khi học môn Anatomy. Tôi không dám chối là tôi học dở, nhưng quả là tôi đã gặp vận sui, khiến thầy Barone phải chú ý đến tôi. Ngay buổi thầy kiểm tra lần đầu bài học về Osteology, tôi đã mờ mịt, khiến thầy có cảm tưởng tôi lười biếng. Suốt mấy tháng sau, tôi học như điên, và hình như thầy đã quên tên các sinh viên hoc kém vào cái ngày đầu tiên thầy khảo bài, thì lại sẩy ra một chuyện “ sui tận mạng ” cho tôi và Lê Minh Khôi.
Hôm đó, chúng tôi chia toán để thực tập về cơ thể loài bò. Một con bò đã được giết và bơm formol ở Trung Tâm Thực Nghiệm Tân Sơn Nhất. Chúng tôi phân ra từng nhóm nhỏ, mỗi nhóm học một cơ phận của loài gia súc này. Toán của tôi có Nhuận “mập ”, Lê Minh Khôi, chị Nguyệt Anh, và Chí “ hủi ”. Chúng tôi sẽ mổ sẻ, và coi bộ máy tiêu hóa, trong khi các toán khác nghiên cứu tuần hoàn máu huyết, thần kinh…Giáo sư Barone đứng chỉ dẫn chúng tôi từ sáng sớm. Gần buổi trưa, thầy có vẻ mệt. Thầy cho biết thầy cần phải về nhà uống thuốc gì đó. Ông dặn chúng tôi phải ở lại thực tập cho hết giờ, xem sét, ghi chú, vẽ hình đầy đủ phần thực tập của mình để trình ông coi lại. Rồi ông mệt mỏi ra về. Lúc ấy đã gần trưa, trời rất nóng và chúng tôi cũng đã mệt. Trong khi Nhuận “ mập ” đang kéo ruột con bò ra để đo chiều dài, bưng cái dạ dầy bốn túi nặng mùi của con bò ra xem xét, và vẽ hình, thì Khôi và tôi đã oải quá ! Khôi nháy mắt bảo tôi : “ Tao còn tiền ! mầy lấy xe chở tao, hai thằng mình đi đớp phở !.” Nhuận vội can ngăn chúng tôi, vì hắn sợ không có người phụ giúp trong lúc mổ sẻ. Nhưng cái mùi formol và mùi hôi từ bộ đồ lòng con bò xông lên, khiến tôi quyết định tạm hoãn việc học.
Tôi lấy cái xe gắn máy hiệu Beta cà khổ, chở Khôi ra đường Lê Văn Duyệt ăn phở. No bụng rồi, lòng phơi phới, chúng tôi dong xe thẳng tới Saigon. Uống xong nước mía ở Viễn Đông, tôi muốn ghé vào Khai Trí coi sách . Gần tiệm sách Khai Trí có một cái Pharmacy. Ông Khôi thấy có cái cân bàn, liền nổi hứng muốn cân, xem có bị sụt kí vì sự học chăng. Đó là cái sai lầm…tai họa ! Bởi vì khi chúng tôi vừa mới bước chân vào tiệm thuốc, thì thấy thầy Barone đang đứng đó ! Tôi nhận ngay ra ông, vì cái áo blouse trắng ông mặc trên mình. Ông chiếu đôi mắt nâu hạt dẻ nhìn sững chúng tôi như thể ông không tin vào mắt mình. Rồi ông lên tiếng gọi : “ Eh bien ! mes enfants, où allez vous ? Pourquoi… ” Tai tôi như ù đi. Tôi dường như không còn nghe ông nói gì ! Ông chỉ vừa dặn dò chúng tôi phải ở lại học đến hết giờ thực tập, thế mà ông mới tới Saigon, thì chúng tôi cũng đã tới ngay. Đâu có trễ hơn ông phút nào ! Tôi nhớ đã lắp bắp trả lời ông, rằng chúng tôi đi mua thuốc. Nhưng dĩ nhiên ông biết chúng tôi nói láo, vì ngay sau đó, chúng tôi vội lủi mất, chẳng có kịp mua thuốc men chi cả ! Làm gì mà ông quên được chuyện này. Và đó là cái lý do mỗi khi khảo bài, ông đã hỏi chúng tôi rất nhiều, cho đến khi chúng tôi tịt mít, không còn nói được nữa, ông mới thôi.
Mãn khóa học, sau phần thi viết và thực tập, chúng tôi phải vào vấn đáp với ông, ở Viện Quốc Gia Vi Trùng Và Bệnh Lý Gia Súc, đường Phan Đình Phùng. Tôi ngần ngại trì hoãn mãi, rồi cũng phải vào, vì sau anh Chân, đâu còn người nào nữa . Tôi thấy Chân ra khỏi phòng, mặt đỏ bừng, và đi lảo đảo như không vững. Tôi túm lấy Chân, định hỏi mánh vài điều, song dường như Chân quá phấn khích sau cuộc thi oral, nên chỉ trả lời bằng một câu khó hiểu : “ Chua lắm ! ”, rồi vội vã ra đi.
Tôi e dè đẩy cửa vô phòng. Ông Barone ngồi đó, trên một cái ghế cạnh một bàn nhỏ. Một cái ghế trống chờ thí sinh, đặt ngay trước bàn. Tôi chào ông, và đứng sớ rớ như một phạm nhân trước ông chánh án. Ông chiếu đôi mắt nâu nhìn tôi giây lát, rồi ra lệnh: “ Asseyez vous, mon ami ! ”. Tôi rụt rè ngồi vào ghế. Ông nhìn tôi như ngắm nghía mặt tôi trong giây lát, rồi thay vì cho tôi bốc một miếng giấy ghi sẵn câu hỏi, trong môt cái hộp nhỏ, ông lại ghi vài chữ và trao cho tôi. Tôi đọc thấy câu hỏi cho bài thi vấn đáp : Comparez les appareils digestifs de l’espèce bovine, porcine et equine. Đã hơn nửa thế kỷ trôi qua, chữ nghĩa và vốn liếng ít ỏi tiếng Pháp của tôi đã bay lên trời, tôi có thể viết sai tiếng Pháp, nhưng không thể sai ý nghĩa của câu đề bài thi oral hôm ấy. Tôi biết thầy Barone vẫn muốn kiểm tra kiến thức của tôi về cái “ appareil digestif ” của con bò mà tôi phải học, nhưng lại trốn đi chơi trong giờ thực tập hôm nào !
Các bạn không học Thú Y có thể cho đây là câu hỏi khó. So sánh bộ máy tiêu hóa của con bò, con heo và con ngựa. Câu hói “ ác ” đấy chứ ! Nhưng đối với các sinh viên Thú Y, đây là một câu hỏi rất dễ, bởi dù chỉ học qua một lần, chúng tôi cũng không thể quên được sự khác biệt về bộ máy tiêu hóa của ba giống vật nói trên. Tôi thầm cảm ơn ông đã vô tình nâng đỡ tôi; bởi nếu ông cứ cho tôi rút thăm đề thi như các bạn khác, nhiều phần chắc là tôi…không thuộc bài ! Sau it phút sửa soạn, tôi trả bài cho Thầy khá trơn tru. Ông nhìn tôi gật gù, nhưng không nói gì, chỉ phất tay ra hiệu cho tôi biết cuộc vấn đáp đã xong. Nhưng khi tôi vừa đứng dậy, mừng rỡ muốn lao ra khỏi phòng, ông bỗng nói : “ Attendez ! ”. Tôi hơi lo, và bỡ ngỡ nhìn ông, chờ đợi. Ông vội nói tiếp : “ Veillez aller et acheter tous les journeaux que vous pouvez , les ramassez et les emportez ici. Avez vous de l’argent ? ”.
Tôi ngạc nhiên, vì không hiểu tại sao ông sai tôi đi mua báo tiếng Việt, nhưng không dám hỏi. Tôi vội cho ông biết tôi có đủ tiền, rồi lao ra chỗ sạp báo ở đầu đường Hai Bà Trưng. Tôi quơ được bốn năm tờ báo, và hối hả quay trở lại. Giáo sư vẫn ngồi đó chờ đợi. Ông trải các tờ báo trên bàn, chăm chú nhìn các tấm hình đầy lính tráng, xe tăng súng ống in trên mặt báo. Thì ra hôm ấy là ngày thất bại của quân lính Dù, toan đảo chánh ông Ngô Đình Diệm. Coi hình xong, ông muốn tôi dịch các tựa đề lớn trong các tờ báo . Tôi lập cập, vụng về, dịch cho ông nghe các “tit” chữ lớn trên trang nhất. Sau it phút, ông gập các tờ báo lại, đưa trả tôi. Ông có vẻ trầm ngâm giây lát, rồi nói với tôi vài câu. Tôi chỉ còn nhớ đại ý những lời ông nói: “ Nước Việt Nam rồi sẽ có loạn lạc lớn ! Chắc Thầy không có dịp trở lại xứ này để dạy tụi bay nữa đâu. Chúc trò may mắn ! ” .
Tôi ra về, mừng vì đã qua được một môn học khó khăn, nhưng lòng hoang mang vì những lời nói sau cùng của thầy Barone. Từ ngày ấy, tôi không bao giờ gặp lại Thầy. Cũng từ ngày đó, đất nước tôi trôi lăn trong lửa đạn, tôi không được “ bonne chance ” như lời chúc lành của thầy. Thân tôi phiêu bạt khắp nơi, vào tù ra khám, bắt tay Thần Chết mấy phen, rồi hóa ra hàng binh lơ láo, rồi lưu vong tị nạn !. Tôi tối tăm mày mặt để sống còn, và lo cứu vớt gia đình, người thân, ít có dịp nghĩ tới các vị thầy người ngoại quốc. Cho đến một ngày mới đây. Gần lễ Christmas năm 2014, trò chuyện với Dr. Đoàn Quốc Giám. Qua đường giây viễn liên, chúng tôi thường ôn lại những ngày xưa thân ái của tuổi hoa niên. Bỗng ông Giám bảo tôi : “ Noel này, mình phải mua chút quà gửi tới ông Barone. Tụi mình thật tệ quá ! Bao năm qua chẳng hề hỏi thăm thầy ! ” Tôi như bừng tỉnh khỏi một cơn mê. Tôi la lên : “Rồi ! để tao lo chuyện này ! ” Vừa buông điện thoại của ông Giám, tôi vội gọi cho Dr. Nguyễn Quốc Ân ở Georgia, một học trò yêu của thầy Barone, để xin địa chỉ của thầy.
Ông Ân buồn bã bảo tôi : “ Năm nay thầy không gửi Card cho tôi như thầy vẫn làm mỗi năm, khi thầy nhận được Christmas card của tôi. Tôi đang lo, không biết thầy còn hay mất rồi ! Hãy cứ đợi xem đã ! ”. Tôi bàng hoàng nghe ông Ân nói. Tôi vội dở tờ Nội San Nông Nghiệp, định gọi Trầm Cường ở Paris, hỏi thăm tin thầy Barone. Ông Cường không ghi số phone trên Nội San, nhưng có e-mail. Tôi gửi cho anh Cường vài dòng, xin anh cho địa chỉ của Thầy Barone ,và cũng mong anh cho biết tình trạng sức khỏe của thầy. Mail gửi đi, như một hòn sỏi ném xuống hồ nước lớn, mất tăm mất dạng, chẳng có chút hồi âm. Noel đã tới, tết Tây đã qua. Có lẽ anh Cường không còn dùng e-mail nữa !.
Bỗng một hôm, vào đầu tháng hai , tôi đang ngồi trước computer thì chuông điện thoại reo vang.Từ đầu giây bên kia, một giọng nói xa lạ, xưng tên là “Cường đây ! ”. Cường ? Tôi còn đang suy nghĩ về người gọi phone, thì đã nghe anh nói tiếp : “ Trầm Cường, Paris đây, anh Cảnh !”. Tôi mừng rỡ, la lên: “Anh Trầm Cường ! ” Câu chuyện về thầy Barone qua hồi ức của anh Cường hôm ấy khiến cả hai chúng tôi đều bồi hồi xúc động, nhớ về thầy Barone và những ngày xưa xanh thắm của tuổi sinh viên . Tôi xin ghi lại câu chuyện qua phone của anh em chúng tôi ngày 5 tháng 2 vừa qua, như một mẩu tin và hồi ức về thầy Barone.
-
-“ Anh Cảnh à,Thầy mất rồi ! Thầy mất ngày 21 tháng 11 năm 2014. Tôi không trả lời e-mail của anh vì tôi chỉ vừa đọc xong. Computer của tôi bị hư, nay đã mua cái mới. Thầy Barone đối với chúng ta, không những chỉ là giáo sư mà còn như một ‘ vị thánh ’, vì tài năng và đạo cao, đức trọng của thầy.” Thầy mất rồi ! Tiếc quá !!
- - Anh ở Pháp, được gần thầy, chắc anh biết được nhiều chuyện về thầy ?
- -Có, những năm thầy còn mạnh, tôi thường tới thăm thầy trong các dịp lễ tết.Sau khi cộng sản chiếm Saigon it năm, Lưu Trọng Hiếu cũng được việt cộng cho qua Pháp. Tôi đưa Hiếu đi thăm thầy.Thầy dẫn Hiếu đi đãi ăn, và còn cho Hiếu $500 đô ! Hiếu có mời thầy qua Việt Nam dậy, nhưng thầy từ chối !
- -Thầy ở Lyon, chắc anh phải tới Lyon mới thăm thầy được ?
- -Thầy thường về Paris vì công việc.Thầy lo việc hiệu đính, bổ xung cho bộ sách Anatomy có tới 7 cuốn của thầy. Đó là bộ sách giáo khoa vĩ đại mà nhiều Đại Học khắp nơi trên thế giới đều dùng.. Thầy muốn cho tôi một bộ, nhưng tôi đã mua rồi.
- Ở Mỹ, các giáo sư đại học muốn giữ được uy tín và địa vị, mỗi năm phải có vài bài khảo cứu được đăng trong các tập san chuyên ngành. Còn như sách giáo khoa Textbook, thì thường phải nhiều giáo sư, có khi cả hơn chục người, cùng hợp soạn. Vậy mà chỉ có minh thầy đã viết ra bộ sách Anatomy đồ sộ như thế !
- Hồi còn đi học, tôi mê những bài giảng dạy của thầy.Tôi giữ gìn kỹ những tập cour tôi ghi chép. Tôi đã phải bỏ đi nhiều thứ khi ra đi; vậy mà tôi vẫn giữ và mang qua Paris những cuốn tập ghi bài giảng của Thầy. Khi Lưu Trọng Hiếu qua Pháp,thấy những cuốn note sạch, đẹp và ghi chép cẩn thận, Hiếu đã năn nỉ đòi mượn đem về Việt Namlàm tài liệu để soạn bài dạy học.Tôi nể Hiếu, phải cho mượn, nhưng bắt hắn hứa sẽ gìn giữ, và trả lại tôi khi không cần nữa. Nhưng rồi Hiếu đã mất, mà các cuốn tập của tôi nay biết lưu lạc phương nào ! Tiếc quá!
Cũng tiếc như hồi xưa tôi phải cầm cái đồ lau bảng, xóa đi những hình như tranh của thầy vẽ ra đề dậy chúng ta .
- Anh có tới Lyon, nơi thầy day học không ?
- Có ! Ở trường Thú Y Lyon,tôi được nghe những nhân viên làm việc trong Department Anatomy của thầy nói rằng, khi giáo sư sắp vào phòng làm việc, mọi người đều được thầy ngầm báo trước. Thầy cố ý huýt sáo hay nói lớn một chuyện gì đó để nhân viên biết mà chuẩn bị tư thế. Thầy tế nhị không muốn người dưới quyền bị bất ngờ khi thầy tới làm việc.
- Thầy là một học giả phương Tây, nhưng đã cư xử như người quân tử Đông phương khi thực hành lời răn của cổ nhân : Tương thượng đường, thanh tất dương, tương nhập hộ, mục tất hạ! (Sắp lên thềm, thì phải lên tiếng; sắp vào cửa thì mắt phải nhìn xuống ).Khi thầy đã nghỉ hưu, anh Cường có gặp thầy không ?
- Thầy nghỉ hưu, nhưng vẫn rất hoạt động. Thầy xem lại, và hiệu đính các cuốn sách thầy viết, thầy đi dự hội thảo, đi dạy ngắn hạn ở nhiều nơi trên thế giới. Năm 1995, thầy gần 80 tuổi, mà vẫn còn đi dậy ở Buenos Aires, đi Italia, đi Nhật. Thỉnh thoảng thầy ghé Paris, nơi nhà xuất bản sách của thầy, tôi mới được gặp thầy.
Chấm dứt cuộc trò chuyện với anh Cường, hồn tôi như bay về quá khứ, nhớ tới một ông thầy uy nghiêm đã từ phương Tây tới dạy dỗ chúng tôi, một ông thầy vẻ ngoài nghiêm khắc, nhưng trái tim ông đã ôm ấp bọn học trò của một xứ nghèo nàn ly loạn. Ai cầu cứu, là ông ra tay giúp đỡ.Cộng Sản chiếm Saigon năm 1975. Biết dân Việt lâm cảnh khốn cùng, giáo sư đã ngầm gíup ông Ân một job nhỏ : săn sóc sức khỏe cho một con chó berger của ông Tổng Lãnh Sự Pháp ở Saigon. Khi Dr Nguyễn Quốc Ân bơ vơ tị nạn ở Mỹ, ông đã giới thiệu Ân vào học Master ở Đại Học Cornell danh tiếng, để trở thành giảng viên của Đại Học Georgia. Khi Lưu Trọng Hiếu tới Paris trong tình cảnh thiếu thốn, ông tặng $500 đô. Tôi đoán, vào thời điểm ấy, số tiền này có thể nhiều hơn một năm lương XHCN của giáo sư Hiếu .
Thầy Barone có nhiều học trò “ruột ”. Các ông học trò này cũng say mê môn Anatomy như thầy .Theo như tôi biết, hình như trong khóa I Cao đẳng, có các ông tiến sĩ Lưu Trọng Hiếu, ông Trầm Cường, các ông doctor Vũ Ngọc Bình, Nguyễn Quốc Ân. Trong khóa II của tôi, có các ông Dr. Nguyễn Kế Thanh, Nguyễn Song Thuận, và Dr Nhuận “mập ” , ông Nguyễn Ngọc Ẩn, và có thể kể thêm ông Tôn Tích Lê. Giáo sư Đặng Quan Điện hình như cũng là học trò ruột của thầy Barone. Chính thầy Điện đã qua Pháp rước thầy Barone qua Việt Nam giảng dạy.
Tôi vào hạng cầm chiếc đèn đỏ trong môn học của thầy Barone. Nhưng trong cuộc đời, do những sự tình cờ, sau khi ra trường, tôi lại phải cắp sách tới các trường khác nhau, khi ở Bangkok, lúc ở Y Khoa Saigon, khi học RN ở Mỹ. Ở những nơi xa lạ ấy, tôi đều thấy nhẹ mình rất nhiều, có khi làm ngạc nhiên các bạn đồng học, nhờ các kiến thức thầy Barone đã dạy tôi ban đầu.
Giáo sư Trần Quang Minh có cho biết, trong các khóa học sau này của trường NLS, hết năm thứ nhất, sinh viên có thể xin đổi ngành học, và sinh viên nào có điểm cuối năm cao, sẽ được quyền chọn trước. Đa số các sinh viên học giỏi, đều xin chuyển ngành để học Lâm khoa hay Nông Khoa. Và thầy Minh than rằng : Rút cục, thì những anh yếu kém nhất, lại phải học cái môn hóc búa nhất là Thú Y, với một chương trình có Anatomy, Physiology. Biochemistry, Surgery “ tout est très difficile ”…rất dễ làm cho sinh viên dẫm …vỏ chuối ! Thật là nghịch lý ! Dù sao, những ông đã chọn, hay “ bị ” theo ngành Thú Y, cũng có chút an ủi, khi lưu vong tị nạn. Sang xứ Mỹ, nhiều ông Thú Y đã lấy lại bằng DVM và hành nghề thoải mái, trong khi các ông Nông, Lâm, phần lớn phải đổi nghề. Ngay ở cái thời mạt vận, khi cộng sản chiếm đóng Miền Nam, mọi nhân tài nháo nhào nơi Chợ Trời kiếm sống, thì ông thú y Ngạc Văn Khang vẫn ung dung nơi phòng khám ở Chợ Lớn, thu tiền Ba Tàu hàng ngày !
Từ ngày tan đàn sẻ nghé, lưu vong tị nạn, trong đám môn sinh cũ của thầy Barone ở Mỹ, có lẽ chỉ có Dr Nguyễn Quốc Ân vẫn viết thư cho thầy, và hàng năm, lễ tết vẫn gởi card chúc Thầy. Mỗi lần nhận Card của ông Ân, thầy đều viết card thăm hỏi lại. Năm 2012, ông Ân có gởi cho tôi coi một tấm card của thầy Barone. Tôi để thất lạc tấm card ấy, nhưng tôi đã ghi lại những câu thầy viết. Tôi xin chép lại ở đây, coi như lời thầy từ biệt tất cả chúng ta.
12/12/12
Cher Amis,
En vous esperant toujours en parfaite santé et heureux. Je vous souhaite un joyeux Noel et une très heureuse Réveille année.
Ma santé a beaucoup décliné cette année. Je ne pouvais déjà plus lire, et maintenant je ne peut presque plus écrire. Tout est devenu très difficile. Mais à 95 ans, peut-on se plaindre ? Je pense bien à vous très fidellement.
Robert Barone.
Con người sinh ra, dù tài giỏi thế nào, cũng sẽ có lúc phải giã từ cuộc sống. L’homme est un être mortel ! Tôi nhớ Thầy, ‘sinh ký ,tử quy ’,viết lại chuyện xưa sau hơn nửa thế kỷ, lúc trí óc già nua lẩm cẩm, tránh sao khỏi những sai lầm. Tôi ý thức điều đó,nên đã lựơc bỏ gần hết những chuyện tôi không dám chắc là viết đúng về vị thầy khả kính. Bài viết vì vậy tránh sao khỏi nghèo nàn, nhạt nhẽo, chưa kể những sai lầm về thời gian, không gian, của câu chuyện. Chỉ xin coi là nén hương tưởng nhớ thầy.
Bùi Xuân Cảnh, DVM
