30/8/2015
Trồng nho ĐỘC ĐÁO trên đất núi lửa
đảo Lanzarote (Spain)
TS. Trần Văn Đạt
Hình 1: Trồng nho trên tro núi lửa La Geria
Một mô hình nông nghiệp độc đáo được thực hiện trên tro núi lửa trong vùng khí hậu khắc nghiệt, ít mưa, nhiều gió biển, đặc biệt không có nguồn nước tưới, bón phân và không dùng kỹ thuật hiện đại chăm sóc thu hoạch ở đảo Lanzarote thuộc quần đảo Canary (Tây Ban Nha) của Đại Tây Dương. Đó là ngành trồng nho duy nhứt trên địa cầu và sản xuất một thứ rượu vang đặc biệt có chất lượng hão hạng với mùi vị hiếm có thế giới.
Đảo Lanzarote là một trong 7 đảo chánh cực đông của quần đảo Canary, nằm ngoài khơi của xứ Morocco thuộc Tây Phi Châu, có diện tích 845,9 km2 với dân số khoảng 142.000 người (2012), trong đó người bản xứ Tây Ban Nha chiếm gần 75%. Thủ đô là Arrecife với 59.000 dân (1). Nền kinh tế chủ yếu của đảo là du lịch và ngành nông nghiệp nhỏ hơn. Đảo có núi lửa Timanfaya hoạt động dữ dội từ 1770-1776 và đất tro nham thạch xâm chiếm đến 1/3 diện tích đảo (2). Thềm địa chất của đảo cơ bản cấu tạo bởi đá và tro núi lửa. Năm 1993, UNESCO tuyên bố đảo Lanzarote là một vùng dự trữ sinh quyển (Biosphere reserve). Dù đảo nhỏ ngoài khơi xa nhưng có nhiều thắng cảnh thu hút gần một triệu khách du lịch đến thăm hàng năm, chủ yếu nhiều di tích miệng núi lửa, cảnh quan núi lữa và các vườn nho, rượu vang có nhiều chất khoáng. Hiện nay, nhiều nơi có dòng nham thạch lõng ở gần mặt đất với nhiệt độ 400oC; cho nên một nhà hàng dùng địa nhiệt để nướng thịt và các thức ăn đặc sản, hoặc người bảo vệ công viên biểu diễn ném nhánh cây khô xuống mặt đất trũng có khe hở hình bầu dục sẽ bùng phát cháy ngay, hoặc đổ nước vào một ống dẫn cắm sâu trong đất, tức khắc một cột hơi nước bốc lên cao như vòi phun nước nhỏ với tiếng nước sôi xèo xèo.
Hình 2: Thung lũng La Geria và trang trại trồng nho của đảo Lanzarote (Internet)
Trên đường dẫn tới vùng trồng nho nổi tiếng của đảo Lanzarote, du khách có thể nhìn thấy một phong cảnh rất đặc biệt, với màu xám đen thay vì cánh đồng xanh tươi tắn, bao quanh các cơ sở làm rượu vang và thấp thoáng thấy những chòm cây nho xanh nhỏ nhô lên miệng hố của vô số ô bán nguyệt màu xám trải dài đến tận chân núi lửa (Hình 2). Thung lũng La Geria có diện tích 52 cây số vuông, trải dài từ làng Masdache đến Uga dọc theo hai bên đường là những trang trại trồng nho bao la (hình 2 và 3). Đó là vùng nho La Geria chiếm diện tích khoảng 2.000 ha và hàng năm sản xuất 2 triệu lít rượu vang trên vùng đất khô cằn. Thật không tưởng tượng nỗi một vùng bao phủ với tro núi lửa mà trở thành một vùng trồng nho rộng mênh mông, dù ngay cả các loài cỏ dại không thể sống với môi trường khắc nghiệt như thế! Đó là do nghề truyền thống trồng nho và lòng kiên nhẫn của người bản xứ trên đảo Lanzarote có trước khi đảo này bị núi lửa phun trào tàn phá vào cuối thế kỷ 18.
Hình 3: Thung lũng trồng nho La Geria (Internet)
Hình 4: Trồng nho ở nước Ý (Internet)
Đảo này nằm trong vùng cận nhiệt đới với nhiệt độ trung bình 21oC, vũ lượng thật thấp 110,6 mm, với số ngày mưa bình quân chỉ 18 ngày/năm (1); cho nên vùng trồng nho thường khô hạn, thiếu nước tưới và có gió biển (Trade wind) mát lạnh quanh năm. Vì thế, cây nho thay vì cho leo giàn (Hình 4), được trồng trên lớp tro dày (gọi là picon hay lapilli: lớp tro thô hấp thu ẩm độ không khí), trong một hố hình phểu đào sẳn, có độ sâu từ 1 đến 1,5 m, đường kính độ 3-4 m, xung quanh chân cây nho con được lấp phủ tro hạt thô thu hút nước sương và ẩm độ không khí vào đêm để cung cấp nguồn nước nuôi cây sinh sống và đơm hoa kết trái ban ngày. Để che chắn gió biển mạnh thường xuyên, những viên đá được nông dân xếp thành hình bán nguyệt cao độ 5-8 tấc cho mỗi gốc nho. Có hơn 10.000 hố trũng hình phểu trồng nho trong thung lũng La Geria. Cây nho trong các hố là những bụi cây có nhiều nhánh con đâm chồi vươn ra bên trong hố. Nghề trồng nho thung lũng La Geria là một hoạt động nông nghiệp cần nhiều sức lao động, qua các công đoạn từ đào hố, làm vách đá đến trồng cây và thu hoạch đều dùng bàn tay con người. Đặc biệt hơn hết, các công việc đồng áng phải được làm cẩn thận để tránh các hố đất tro sạt lở hoặc sụp đổ. Đến mùa nho chín, công việc hái nho càng thêm vất vả tế nhị, người hái phải bước nhẹ xuống hố, di chuyển từ hố này qua hố khác, dùng tay để hái từng chùm nho và nhờ lạc đà mang về nông trại.
Giống nho Malvasia được người trồng ưa chuộng là giống nho cổ truyền lâu đời phổ biến nhứt, chiếm đến 75% diện tích trồng, bởi vì cây giống này thích ứng tốt với đất đai và khí hậu vùng, cũng như sản xuất rượu vang chất lượng cao màu mật ong, ngọt ngào với hương vị phong phú không nơi nào sánh bằng, được Shakespeare ca ngợi hàng trăm năm trước. Nhờ giống nho này vùng La Geria sản xuất một loại “vàng trắng” nổi tiếng, quý hiếm và đắt giá. Ngày nay, nho Malvasia sản xuất một loạt các loại rượu vang chất lượng màu trắng, đỏ hoặc hồng, từ rất ngọt ngào đến khô (3). Ngoài ra, nông dân cũng trồng nhiều giống nho khác trên diện tích nhỏ hơn, như: Muscatel, Diego, Burra White Negramoll... Năm 1993, một Ban Tư vấn điều lệ hay Ủy ban Quy định nguồn gốc ra đời trên đảo để cấp giấy chứng nhận “Rượu Vang Lanzarote”. Năm 1964, tại một cuộc triển lãm Nghệ thuật hiện đại ở New York, nghệ sĩ yêu quê hương Cesar Manrique (1919-1992) đã trình bày những bức tranh lựa chọn cho đề tài Kiến trúc nông nghiệp, một khái niệm thuần nông do các nông dân đảo Lanzarote thực hiện, đã phổ biến những cảnh quan kỳ lạ của thung lũng La Geria trồng nho trên đất núi lửa, gây sự chú ý ngạc nhiên tột độ cho người xem (4).
Hình 5: Vườn nho mới được trồng thành hàng (Internet)
Hình 6: Nơi thử rượu vang (Internet)
Hiện nay, tại một số trang trại mới, các hố trồng nho và vách đá bán nguyệt được xếp thành hàng thẳng để tạo ra những con đường nhỏ giúp hoạt động đồng áng dễ dàng hơn (Hình 5) (5). Việc trồng nho trên đất núi lửa của đảo Lanzarote là một công trình khai phá đất đai tuyệt vời, rất ấn tượng, cho biết con người vì lý do sinh tồn đã có những sáng kiến độc đáo khắc phục các khó khăn thiên nhiên, thích ứng với mọi hoàn cảnh, môi trường và tạo nên những sản phẩm kiệt tác để đời. Các trang trại trồng nho Lanzarote nổi tiếng duy nhứt của thế giới nay trở thành di sản của nhân loại.
(Tạp ghi trong chuyến du lịch Địa Trung Hải 2012)
Tài liệu tham khảo:
1. Wikipedia (https://en.wikipedia.org/wiki/Lanzarote)
4. La Geria: Road though the Vineyards of Lanzarote: (http://www.lanzarote-virtual.eu/lanzarote-round-island-trip/la-geria-vineyards-of-lanzarote)
5. The Wine Valley of La Geria: http://www.spain-lanzarote.com/uk/places/la-geria.html
