thnlscantho-5 - Thế giới loài hoa trong thi ca Việt

14/6/2015

1.Dẫn nhập.

Trong thi ca Việt, nhiều thi sĩ nhạc sĩ đã gửi gắm lòng mình qua những sự vật thường gặp , khi thì loài cây, khi thì đóa hoa hoặc các bức tranh tâm lý từ ghen tuông đến người yêu, tình dang dở v.v.. Các nhà thơ, nhà viết nhạc thường nhạy cảm hơn người thường và họ lại có khả năng dùng giai điệu hay hình ảnh, màu sắc để diễn tả tâm tình và ý tưởng của mình theo phong cách nghệ thuật, và nhờ đó dễ gây xúc động nơi người đọc, người nghe. Nhan nhãn trong các bài hát, ta bắt gặp hoa ngọc lan, hoa tigôn, hoa cúc, hoa mai, hoa đào, hoa quỳnh v.v. Cây cũng vậy có mặt trong ca dao, thơ, nhạc, từ cây cau, cây khế, cây xoài, cây nhãn, cây gạo.. . Tình yêu trong trắng, tình yêu học trò, tình dang dở, tình đơn côi .. đều lấy hoa làm biểu tượng vì thi ca Viet Nam đầy hoa, từ hoa thường gặp ven lề đường như hoa trinh nữ, hoa sim miền đồi núi Trung Việt cho đến các loài cây cảnh quanh vườn như dàn hoa thiên lý, hoa thạch thảo, hoa tigôn hoặc quanh sân trường như hoa phượng .

Nhiều thành ngữ có chữ hoa như nước chảy hoa trôi, bèo dạt hoa trôi.

Nhiều sách có tựa đề có chữ hoa như Bùi Tín với Hoa xuyên tuyết, Nguyễn Chí Thiện với Hoa địa ngục, Hoàng Văn Chí với Trăm hoa đua nở trên đất Bắc nói về Nhân Văn giai phẩm v.v.
Ngôn ngữ của các loài hoa là một phương thức truyền thông của con người trong nhiều nền văn hóa, trong đó những loài hoa và những loài thảo mộc được dùng để gửi những thông điệp (ý nghĩa) được mã hóa. Mỗi một loài hoa đều mang những thông điệp riêng.
Kho tàng văn học dân gian cũng có vô vàn những câu ca dao liên hệ đến tỏ tình yêu xuyên qua thực vật như :
- Mù u bông trắng, lá thắm, nhị (nhụy) vàng,
Anh đi khắp xứ, tới đây mới gặp nàng thiệt dễ thương

- Mẹ mong gả thiếp về vườn,
Ăn bông bí luộc dưa hường nấu canh
Thương anh cũng muốn theo anh
Ngặt cha với mẹ không đành thì sao?

2.Vài loài hoa trong vườn nhạc việt
Thuở đầu đời khi còn là học sinh, loài hoa được nhắc nhở nhiều nhất chắc chắn là hoa phượng . Cây phượng (Delonix regia) trong sân trường đỏ rực vào mùa hè với tiếng ve kêu mùa hạ làm ta nhớ lại mùa thi cử .
Hoa phượng gây nhiều kỷ niệm trong đời học sinh vì không biết sau hè có còn gặp lại bạn mình nữa không .
Ngày mai xa cách hai đứa hai nơi,
Phút gần gủi nhau mất rồi
Tạ từ là hết người ơi!

Bài thơ của Đỗ Trung Quân đã được phổ nhạc nhắc lại các hoài niệm về hoa phượng :
Những chiếc giỏ xe chở đầy hoa phượng,
Em chở mùa hè của tôi đi đâu,
Chùm phượng vĩ em cầm là tuổi tôi 18,
Thuở chẳng ai hay thầm lặng mối tinh đầu.

Mối tình đầu của tôi
Là cơn mưa giăng giăng ngoài cửa lớp,
Là áo ai bay trắng cả giấc mơ
Là bài thơ còn hoài trong vở,
Giữa giờ chơi mang đến lại mang về.

Cánh phượng hồng ngẩn ngơ,
Mùa hè đến trường khắc nỗi nhớ trên cây,
Và mùa sau biết có còn gặp lại,
Ngày khai trường áo lụa gió thu bay.

Hoa phượng cũng từng được nhà thơ Phạm Thiên Thư, một tu sĩ đạo/đời cảm hứng qua bài thơ Ngày xưa Hoàng Thị đã được Phạm Duy phổ nhạc :
Em tan trường về mưa bay mờ mờ
Anh trao vội vàng chùm hoa mới nở
Ép vào cuối vở muôn thuở còn thương,còn thương
....
Xuân qua rồi thì , chia tay phượng nở sang hè

Ra trường, đi lính, có thể khi hành quân trên các vùng đồi núi chập chùng miền Trung sẽ gặp những đồi hoa sim (Rhodomyrtus tomentosa), màu tím hoa sim, tím cả chiều hoang biền biệt. Ngoài bài thơ danh tiếng của Hữu Loan về hoa sim, hoa này đã tạo nguồn cảm hứng cho nhiều nhạc sĩ sáng tác nên nhiều bài hát như :
Áo anh sứt chỉ đường tà (Phạm Duy), Chuyện hoa sim (Anh Bằng), Màu tím hoa sim (Duy Khánh), Những đồi hoa sim (Dũng Chinh)

Ven lề đường, bãi cỏ hoang, ta có thể gặp những loài cỏ rất quen thuộc, gọi là hoa trinh nữ còn gọi hoa mắc cỡ (Mimosa pudica), gọi tên như vậy là khi đụng phải, lá cây khép lại:
Loài hoa không hương sắc màu nhưng loài hoa biết khép lá ngây thơ
Qua một rừng hoang gió núi theo sang giũ bụi đường trên vai
Hái cây hoa dại lẻ loi bên đường gọi là hoa Trinh Nữ
Hoa Trinh Nữ không mặn mà bằng nàng hồng kiêu sa
Hoa đâu dám khoe màu cùng một nàng Cúc vàng tươi
Hoa không bán hương thơm như nàng Dạ Lý trong vườn
Như hoa Trinh Nữ đẹp tựa chuyện tình hai chúng ta

Hoa trinh nữ, hoa mắc cở, hoa xấu hổ cũng là một loài hoa . Nhà thơ trong nước Trần Mạnh Hảo ví von như sau :
Một nhà nước như không còn ai biết ngượng
Lại mọc đầy hoa xấu hổ nơi nơi
Cây thẹn thùng nép cỏ
Lá nhắm hờ mắt gió trêu ngươi
Nói dối mọi nơi
Nói dối mọi điều
Nói dối quá làm hoa đỏ mặt
…
Hoa thay người xấu hổ
Kẻ gian manh mang mặt nạ thánh thần
Hoa xấu hổ mọc trong tờ hộ chiếu
Ra nước ngoài thương người Việt tủi thân

Người lính miền Nam đầy tình người cũng nhắc nhở người bạn như sau:
Này anh lính chiến, người bạn pháo binh.
Mẹ tôi tóc sương từng đêm nghe đạn pháo rơi thật buồn.

Anh rót cho khéo nhé, kẻo lầm vào nhà tôi.
Nhà tôi ở cuối chân đồi,
có giàn thiên lý, có người tôi thương.

hoa thiên lý, còn gọi là dạ lý hương có tên khoa học là Telosma cordata tức Tonkin jasmine, tiết mùi thơm, trồng trên giàn, lá non nấu canh, hoa thơm
-hoa đào ( Prunus persica) . Hoa đào ngày Tết đã là biểu tượng trong thơ của Vũ Đình Liên:
Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ông đồ già
Bày mực tàu, giấy đỏ
...
- hoa sữa (Alstonia scholaris) có trong bài nhạc Nhớ mùa thu Ha Nội của Trịnh Công Sơn
Hà Nội muà thu cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ nằm kề bên nhau
Phố xưa nhà cổ mái ngói thâm nâu
Hà Nội mùa thu, mùa thu Hà Nội, mùa hoa sữa về thơm từng cơn gió,
mùa cốm xanh về thơm bàn tay nhỏ, cốm sữa vỉa hè thơm bước chân qua

Loài hoa cũng được nhắc nhở để biểu hiện những trạng thái khác nhau của con tim.

1-tình yêu trong trắng như bài thơ vừa tình, vừa đượm chất buồn của Nguyễn Bính, nhà thơ của làng thôn Việt:

Nhà nàng ở cạnh nhà tôi
Cách nhau cái dậu mùng tơi xanh rờn
Hai người sống giữa cô đơn
Nàng như cũng có nỗi buồn giống tôi
Giá đừng có dậu mùng tơi
Thế nào tôi cũng sang chơi thăm nàng
Tôi chiêm bao rất nhẹ nhàng..
Có con bướm trắng thường sang bên này

2-tình yêu lỡ làng như trong bài thơ phổ nhạc kể chuyện người con trai thương người con gái; sau đó người con gái đi lên xe hoa để lại nỗi buồn cho chàng thanh niên:
Chiều xưa có ngọn trúc đào
Mùa thu lá rụng bay vào sân em
Mùa thu lá rụng êm đềm
Như cô với cậu cười duyên dại khờ
Bởi vì hai đứa ngây thơ
Tình tôi dạo ấy là ngơ ngẩn nhìn
Thế rồi trăng sáng lung linh

cây trúc đào (Nerium oleander) gặp các vùng khô hạn, có thể trồng trong chậụ . Ở Montreal, nhiều nhà có người Ý hay trồng loại cây này.

Tình yêu lỡ làng qua ngôn từ bài ca Hoa sứ nhà nàng. Hoa sứ, còn gọi là hoa đại (Plumeria acutifolia),. Cây sứ họ Trúc đào (Apocynaceae). Hoa trồng ở đền chùa, công viên . Người Hawaii thường dùng hoa sứ xâu thành chuỗi, làm vòng hoa quàng vòng hoa vào cổ du khách và chào “Aloha”
Hôm qua mẹ bảo tôi, nhờ hoa sứ nhà nàng
Ướp trà thơm đãi khách họ hàng cô bác đều khen
Nhờ nàng hái giùm tôi, màu hoa thắm chưa tàn
Nụ hoa còn giữ nhụy vàng, chắc nàng hiểu tình tôi

Nhưng đêm trở sầu, em bước qua cầu

Cuộc tình tan theo bể dâu, biết chăng ngày sau
Khi ngõ về gần nhau, tình yêu đã vội phai màu

hoặc trong bài Tóc mai sợi vắn sợi dài của Phạm Duy
Lan Huệ sầu ai Lan Huệ héo
Lan Huệ sầu đời trong héo ngoài tươi.
Tóc mai sợi vắn sợi dài
Lấy nhau chẳng đặng, thương hoài ngàn năm

Bài thơ bất hủ “Hoa Trắng Thôi Cài Trên Áo Tím” của Kiên Giang, -một người Việt gồc Hoa-, kể chuyện mối tình học trò tinh khiết, ngây thơ, không nhuốm bụi trần. Hai người từng trao đổi bài vở, buông bắt chuyện không đâu với những ánh mắt tha thiết dù không bao giờ nói, chỉ giận hờn vu vơ . Tình trong như đã với cả hai nhưng thật câm nín. Chàng trai chỉ biết theo bước chân nàng những hôm nàng đi lễ nhà thờ, nàng thường mặc áo tím và cài hoa trắng. Dòng đời trôi chảy, hai người li biệt, nhà thơ Kiên Giang muốn gói gém tình chung thủy ngày xưa nên đã để lại bài thơ sau này phổ nhạc.

3.tình yêu say đắm:
Bản nhạc của Ngô Thụy Miên có nhắc đến hoa cúc:
Áo nàng vàng, anh thường yêu hoa cúc
Áo nàng xanh, anh mến lá sân trường
Sợ thư tình không đủ nghĩa yêu đương
Anh pha mực cho vừa màu áo tím

Cây Cúc là một trong 4 cây cảnh: tùng, cúc, trúc, mai. Hoa cúc thuộc họ Asteraceae gồm các loài hoa khác như rau diếp, rau diếp xoăn, hướng dương . Nhiều thành viên trong họ Asteraceae này là nguồn cung cấp mật và phấn hoa chủ yếu cho mật. Cúc trồng làm cây cảnh thuộc chi Chrysanthemum. Một số loài cây còn được sử dụng làm vị thuốc trong y học cổ truyền như cúc hoa vàng Chrysanthemum indicum

4-tình yêu đồng sàng, dị mộng.
Đồng sàng : ngủ chung 1 giường . Dị mộng : mộng khác nhau . Trong lãnh vực tình yêu, đồng sàng dị mộng có nghĩa là 2 người không yêu thương nhau, nhưng vì hoàn cảnh gia đình hay hoàn cảnh gì khác nên vẫn cưới nhau , nên tuy ngủ chung nhau một giường nhưng mỗi người nghĩ nhớ người yêu của mình.Người thiếu nữ tuy đã lấy chồng nhưng vẫn nhớ đến người yêu củ được phản ảnh trong bài thơ Hai sắc hoa tigôn :
Tôi vẫn đi bên cạnh cuộc đời
Ái ân lạt lẽo của chồng tôi,
Mà từng thu chết, từng thu chết
Vẫn giấu trong tim bóng một người

còn người chồng:
Chồng tôi vẫn biết tôi thương nhớ
Người ấy, cho nên vẫn hững hờ

Cũng xin nói là hoa tigôn là do chữ antigone. Hoa antigôn (Antigonum leptopus), họ Polygonaceae, gốc Trung Mỹ. Hoa mọc thành chùm, leo giàn, thường trồng để che phủ cổng, hàng rào .

5-tình yêu vô vọng.
Một trong những bản nhạc nói về mùa thu hay diễn tả mùa thu nổi tiếng ở Việt Nam vào thập niên 70 phải kể đến bài nhạc Mùa Thu Chết của Nhạc sĩ Phạm Duy. Lời viết trong bản nhạc phỏng theo một bài thơ ngoại quốc nhan đề L’Adieu của nhà thơ tên Apollinaire:
J’ai cueilli ce brin de bruyère
L’automne est morte souviens-t’en
Nous ne nous verrons plus sur terre
Odeur du temps Brin de bruyère
Et souviens-toi que je t’attends

Trong bản nhạc của Phạm Duy, ngay câu đầu tiên có nói đến hoa thạch thảo:
Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo
Em nhớ cho: Mùa Thu đã chết rồi !
Mua Thu đã chết, em nhớ cho
Mua Thu đã chết, em nhớ cho
..
Đôi chúng ta sẽ chẳng còn nhin nhau nữa!
Trên cõi đời này, trên cõi đời này
Từ nay mãi mãi không thấy nhau
Từ nay mãi mãi không thấy nhau...

Em nhớ cho rằng ta vẫn chờ em.
Vẫn chờ em, vẫn chờ em
Vẫn chờ....
Vẫn chờ... đợi em !

Hoa thạch thảo (Aster amellus), thuộc họ Cúc (Asteraceae). Đây là loài hoa trong Nam gọi là cúc sao, cúc cánh mối còn ngoài bắc gọi là hoa thạch thảo . Hoa nhiều màu, có giống màu tím, có giống màu đỏ . Hoa nở liên tục đến tháng 10 vẫn còn nở . Hoa Thạch thảo cũng như các loại hoa cúc thường nở vào mùa Thu, khi mà đa số các loại hoa khác đã tàn.

6- tình hoài nhớ như trong bài nói về cây soan . Cây soan, cây sầu đông hay cây sầu đâu cũng chỉ là một câỵ Mùa Đông miền Trung, cây trơ trụi lá, đầu xuân hoa soan nở màu tím nhạt, nở từng chùm, tím ngắt giữa khung trời. Bài hát Hoa xoan bên thềm cũ gợi nhớ một thời ấu thơ, một thuở mộng mơ :
Một mình anh với nỗi sầu vạn cổ
Mùa hoa tím năm xưa đà phai tàn
Phía sau nụ cười là xôn xao nỗi nhớ
Lời hát lặng thầm như tình đã chìm sâu
Có một người chiều nay sắc tím bâng khuâng
Hương soan bay một thời thơ dại
Theo mỗi năm sầu đông trổ hoa

Cây soan (Melia azedarach) là một loài cây thân gổ, thuộc họ Xoan (Meliaceae).

7-tình đẹp đẽ, sang trọng, dịu dàng nhưng ngắn ngủi như loài hoa quỳnh. Cây quỳnh thuộc họ Xương Rồng (Cactaceae), có nguồn gốc từ Trung Mỹ. Các loài quỳnh thường được trồng để làm cảnh và hoa nở về đêm nên được mệnh danh là nữ hoàng của bóng đêm
Ta mang cho em một đóa quỳnh
Quỳnh thơm hay môi em thơm
Em mang cho ta một chút tình
Miệng cười khúc khích trên lưng.
Đêm này đêm buồn bã với những môi hôn
Trong vườn trăng vừa khép những đoá mong manh.

Truyện Kiều có câu: Một vùng như thể cây quỳnh cành giao là muốn nói vẻ khôi ngô tuấn tú của Kim Trọng như làm cho cả một vùng cũng hoá thành đẹp.

8- tình thiên nhiên . Con người nhiều lúc ngán ngẩm đời sống đô thị với tiếng ồn ào của nhà máy, xe cộ nên muốn xa lánh bụi trần, tìm các nơi thanh vắng, không ô nhiễm như trong bài thơ cũng lại nhắc đến hoa như trong bài thơ đã được phổ nhạc sau:
Rằng xưa có gã từ quan
Lên non tìm động hoa vàng ngủ say
Rằng xưa có gã từ quan
Lên non tìm động hoa vàng nhớ nhau

Chúng tôi chưa kể nhiều loài khác có trong thơ như hoa ô môi (Cassia grandis), hoa ngọc lan (Michelia alba), hoa ngâu (Aglaia odorata), hoa giấy (Bougainvilea spectabilis), hoa súng (Nymphea), hoa lộc vừng ( Barringtonia acutangula ) với những chùm dài đỏ rực, là loài hoa được cho là mang tới nhiều may mắn và hạnh phúc cho người trồng . Tên nhiều loài hoa thân thương đến nỗi nhiều phụ huynh dùng tên hoa để đặt tên cho con hoặc có người dùng tên hoa làm bút hiệu.
Và cũng có loài hoa rất bình dị như hoa lúa trong thơ của Hữu Loan, tác giả của bài thơ nổi tiếng về Hoa sim:
Em là con gái đồng xanh
Tóc dài vương hoa lúa
Đôi mắt em mang chân trời quê củ
Giếng ngọt, cây đa
Anh khát tình quê ta, trong mắt em thăm thẳm
….
3 .Hoa trong truyện Kiều:
Truyện Kiều của Nguyễn Du cũng có nhiều chỗ nói về hoa như hoa sen, hoa hải đường, hoa cúc:
-Sen tàn, cúc lại nở hoa ..

-Trước sau nào thấy bóng người
Hoa đào năm ngoái còn cười gió Đông

-Huệ lan sực nức một nhà
Từng cay đắng lại mặn mà hơn xưa
Mảng vui rượu sớm cờ trưa
Đào đà phai thắm, sen vừa nảy xanh

-Hải đường mơn mởn cành tơ
Ngày xuân càng gió, càng mưa, càng nồng

hoặc:

-Hải đường lả ngọn đông-lân
Giọt sương tríu- nín, cành xuân la- đà

Hoa hải đường (Begonia semperflorens), họ Thu hải đường (Begoniaceae)
Hoa lựu:
Dưới trăng quyên đã gọi hè
Đầu tường lửa lựu lập loè đơm bông

Hoa mẫu đơn ( Paeonia, tiếng Pháp là pivoine) :
Ba cây chập lại một cành mẫu đơn

Cây quỳnh, cành giao: Cây ngọc quỳnh và cây ngọc giao. Cây quỳnh ( Epiphyllum) thuộc họ Xương rồng(Cactaceae), có nguồn gốc từ Trung Mỹ. Các loài quỳnh thường được trồng để làm cảnh và hoa nở về đêm nên được mệnh danh là nữ hoàng của bóng đêm. Cây giao cũng họ Euphorbiace, thường trồng chung với cây quỳnh
Xuân lan, thu cúc: Hai chị em Kiều, mỗi người có một vẻ đẹp riêng, ngưòi như lan mùa xuân, người như cúc mùa thu.
Trong truyện Kiều, ngoài chữ hoa như nói ở trên, Cụ Nguyễn Du cũng dùng chữ hoa để diễn đạt tâm tư với các cung bậc khác nhau :

- Khi diễn tả sự e dè, thẹn thùng của hai cô Thúy Kiều và Thúy Vân:
Hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa

-Khi nam nữ thanh niên đi lễ hội, tình cờ gặp người trong mộng:
May thay giải cấu tương phùng
Gặp tuần đố lá thỏa lòng tìm hoa

- Khi bày tỏ thái độ nghiêm trang đối với mối tình hơi quá đà của chàng Kim, nàng Kiều thốt ra:
Đừng điều nguyệt nọ hoa kia
Ngoài ra ai lại tiếc gì với ai

-Khi Thúy Kiều bán mình chuộc cha:
Xót nàng chút phận thuyền quyên
Cành hoa đem bán vào thuyền lái buôn

-Khi nói về Kim Kiều tái hợp, Cụ Nguyễn Du cũng dùng chữ hoa:
Một đoàn về đến quan nha
Đoàn viên vội mở tiệc hoa vui vầy

-Khi chàng Kim trách nhẹ nàng Kiều, chàng Kim cũng dùng chữ hoa trong đoạn thơ:
Trời còn để có hôm nay
Tan sương đầu ngỏ, vén mây giữa trời
Hoa tàn mà lại thêm tươi
Trăng tàn mà lại hơn mười rằm xưa

Thề hoa chưa ráo chén vàng
Lời thề thôi đã phụ phàng với hoa

Hay:
Hoa kia đã chắp cánh này cho chưa

Hoặc mô tả tâm trạng của Thúy Kiều sau 15 năm lưu lạc khi gặp lại người yêu cũ:
Trông hoa đèn chẳng thẹn thùng lắm ru

Hoa trong dịp vui :
Khi chén rượu, lúc cuộc cờ
Khi xem hoa nở, khi chờ trăng lên

Khi phê phán những người tự cho là “sành điệu” trong quan hệ nam nữ, nhưng không thể hiểu nổi bản chất của bạn tình:
Chơi hoa đã dễ mấy người biết hoa

Khi vỗ về, an ủi mối tình tan vỡ được hàn gắn lại:
Hoa tàn mà lại thêm tươi
Trăng tàn mà lại hơn mười rằm xưa

Truyện Kiều có nhắc đến ong khi nói về những cuộc hẹn hò của các cặp tình nhân sau một thời gian dài xa cách:
Tình nhân gặp lại tình nhân
Hoa xưa ong cũ mấy phân chung tình

Thế mới biết chỉ một từ “hoa” thôi đã có hàng trăm cách biểu đạt khác nhau, cách nào cũng tinh tế, nhẹ nhàng mà thâm thúy, mộc mạc mà sâu sắc.

The Life of flowers (Жизнь Цветов) Timelapse 1080p by Vladimir VorobyoFF

4. Đời sống tình dục của thực vật .
Muốn duy trì nòi giống thì thực vật phải sinh sản .Khi mọi người ngắt một bông hoa tỏa hương thơm ngát từ một cây nào đó, thì thực tế họ đang lấy đi bộ phận sinh sản của cây. Đời sống tình dục của thực vật nằm vào các hoa:
.cơ quan sinh dục đực gọi là nhị (étamine) chứa đầy phấn hoa ( pollen);
.cơ quan sinh dục cái gọi là nhụy (pistil) có đầu nhụy (stigmate), có bầu (ovaire) chứa noãn (ovule) .
Hầu hết các loài thực vật mọc ra những bông hoa lưỡng tính (fleur bisexuée) nghĩa là nhị đực và nhụy cái nằm trong một cái hoa như cây hoa hồng, cây hướng dương nhưng cũng có hoa đơn tính (fleur unisexuée) nghĩa là có hoa đực, có hoa cái.
-Cây có cả hoa đực và hoa cái, ta gọi là cây cùng gốc (monoique). Trên những loại cây cùng gốc, có thể có :
a -hoa lưỡng tính: cây táo tây (pommier), cây anh đào (cerisier), cây mận (prunier), cây bắp, cây lúa, các loài thông.
b -hoa đơn tính: cây sồi (chêne), cây hồ đào óc chó (noyer), cây bouleau, cây đoạn ( tilleul )
-Cây có hoa đực và hoa cái trên những cây khác nhau, ta gọi là cây khác gốc (dioique). Ví dụ cây đu đủ, cây bạch quả, cây chà là .. thì phải trồng nhiều cây gần nhau mới có thụ phấn được

Cũng có thể là hoa cái và hoa đực tuy cùng trên một thân cây nhưng nhị đực không cùng chin một lần với nhụy cái do đó hoa cái phải cần hoa đực từ các cây khác để thụ phấn.Ví dụ: cây hồ đào (walnut). Hiện tượng này trong thực vật học gọi là biệt giao (dichogamie)

Vì giới tính của loài hoa khác nhau như vậy nên cách thụ tinh cũng khác nhau:
Trường hợp hoa lưỡng tính: hoa có thể tự thụ phấn lấy.
Trường hợp hoa đơn tính thì phải nhờ gió hay ong bướm chuyển phấn hoa đến nhụy hoa.
( xin mở dấu ngoặc ở đây: mùa xuân, đầu hè ở Quebec, gió chuyên chở phấn hoa bay đi, gây dị ứng, hắt hơi, sổ mũi cho nhiều người ) .

Nhiều loại hoa có màu sắc hay hương thơm nên loài ong thường bay đến hút nhụy hoa và rắc hạt phấn đến nhụy cái các hoa khác, giúp thụ phấn

Nhờ các tác nhân như gió, ong, bướm nên hạt phấn của hoa rớt vào núm nhụy, nẩy mầm thành ống phấn và tiến đến chạm phải noãn (ovule) để từ đó tạo ra hạt. Nhờ ong nên sự lai giống thiên nhiên tạo ra muôn hình muôn vẻ của nhiều loài hoa, giúp cho sự đa dạng sinh học

Ong bướm giúp nhiều cho sự thụ tinh của thực vật vì không có chúng thì không có hạt để gieo mùa sau hoặc để trồng trọt .

Nhà nhạc sĩ cũng dùng hình ảnh ong, bướm để sáng tác nhạc như trong bài Chuyện tình hoa bướm
Xuân vừa về trên bãi cỏ non
Gió Xuân đưa lá vàng xuôi nguồn
Hoa cười cùng tia nắng vàng son
Lũ ong lên đường cánh tung tròn
Hoa chẳng yêu lũ bướm lả lơi

Nói khác đi, chính loài ong bướm đã giúp cho loài người vì không có ong bướm thì không có hạt, không có quả, không lương thực. Thực vậy, nhiều nông trại trồng cây ăn quả phải thuê xe camion chở nhiều thùng ong đến từ các trại nuôi ong và để rải rác cho ong thụ phấn để tạo quả !

5. Kết luận .
Loài hoa thân thiết với con người từ lúc sinh ra đến lúc lìa khỏi cuộc đời : hoa trang hoàng nhà cửa, trên bàn thờ, trong các giáo đường, trong các chùa chiền ; hoa tặng người yêu dịp St Valentine, hoa tặng chiến sĩ, hoa khi lìa đời, nói khác đi hoa đi liền với đời sống, đo đó thơ nhạc về hoa có trong mọi tình huống, mọi nơi, mọi chỗ. Trong Phật giáo thì hoa sen (Nelumbo) là biểu tượng vì hoa sen gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn và vươn lên cao cũng ví như người Phật tử phải vứt đi tham, sân , si, ngã mạn để thành con người tốt
Và biết cuộc đời vô thường, sinh ký tử quy, xin buông xả , an nhiên tự tại và chỉ xin chúc nhau cũng qua bông hoa :
Mỗi ngày tôi chọn một niềm vui
Chọn những bông hoa và những nụ cười
Tôi nhặt gió trời mời em giữ lấy
Để mắt em cười tựa lá bay.