NOBEL Y HỌC 2019
Ủy ban Nobel Viện Karolinska Thụy Điển trao giải Nobel y học 2019 cho ba nhà khoa học khám phá ra cách tế bào cảm nhận lượng oxygen và thích ứng với điều đó. Giải thưởng này cho ba nhà khoa học Sir Peter J. Ratcliffe thuộc Viện Francis Crick, London Anh Quốc, William G. Kaelin Jr thuộc Đại học Harvard Hoa Kỳ và Gregg L. Semenza thuộc Đại học Hopkins Hoa Kỳ. Ủy ban Nobel của Viện Karolinska cho biết trong tuyên bố trao giải chiều ngày 7 tháng 10 năm 2019: “Các khám phá của những người đoạt giải Nobel năm nay hé lộ cơ chế của một trong những tiến trình thích nghi thiết yếu nhất của sự sống.”
Theo Ủy ban Nobel của Viện Karolinska, các loài sinh vật cần oxygen để duy trì sự sống và con người đã nhận thức được tầm quan trọng của oxygen từ nhiều thế kỷ qua. Tuy nhiên, cách mà tế bào thích nghi với các lượng oxygen khác nhau vẫn là điều bí ẩn.
Tuyên bố trao giải viết: “Họ đã thiết lập nền tảng cho sự hiểu biết của chúng ta về mức độ oxygen ảnh hưởng đến chức năng sinh lý và chuyển hóa tế bào. Những khám phá của họ cũng mở đường cho những chiến lược mới đầy hứa hẹn để chống thiếu máu, ung thư và nhiều bệnh khác”.
Trước đó, tổ chức Clarivate Analytics phân tích các trích dẫn hàn lâm từ hơn 34.000 nguồn tài liệu trong năm qua cho thấy các vấn đề liên quan đến tế bào gốc và ung thư được quan tâm bậc nhất trong lĩnh vực y tế.
Trong mùa giải năm nay, nhiều tiêu chuẩn đề cử và đánh giá đã thay đổi. Ông Anders Olsson, chủ tịch Ủy ban Nobel của Viện Karolinska, cho biết: “Chúng tôi cần phải mở rộng tầm nhìn hơn. Trước đây chúng tôi nhìn tập trung vào khu vực châu Âu trong lĩnh vực văn học, bây giờ chúng tôi nhìn ra khắp thế giới. Trước đây cái nhìn của chúng tôi cũng thiên về nam giới, còn bây giờ chúng tôi có nhiều nữ văn sĩ thực sự tuyệt vời.”
Trong thư ngỏ năm nay, Ủy ban Nobel của Viện Karolinska cũng khuyến khích các nhà khoa học đề cử ứng viên đa dạng hơn, kêu gọi đề cử các ứng viên thuộc mọi giới tính, xuất thân, chủ đề... Năm ngoái, viện cũng thay đổi nhân lực khi số lượng phụ nữ được bầu vào viện nhiều hơn. Ông Olson nói: “Chúng ta đang chứng kiến sự đầu tư khổng lồ vào khoa học hiện nay ở Đông Á, và chúng ta đang có nhiều ứng viên Đông Á được đề cử hơn bất cứ lúc nào”.
Trước đây, người ta đã biết rằng khi cơ thể không đủ oxygen sẽ làm tăng hormone erythropoietin (EPO) để thúc đẩy việc sản xuất hồng huyết cầu - những tế bào vận chuyển oxygen của cơ thể. Nhưng không ai biết cơ chế nào kích hoạt phản ứng này. Phát hiện của bộ ba nhà khoa học đoạt giải Nobel Y Khoa Sinh Học năm nay 2019 đã trả lời câu hỏi đó.
Họ phát hiện ra rằng cơ chế cảm nhận oxygen xuất hiện trong gần như mọi tế bào, không chỉ ở tế bào thận nơi sản sinh EPO. Và khi mức oxygen trong máu thấp, còn gọi là hypoxia, một loại phức hợp protein gọi là tác nhân cảm ứng hypoxia (HIF) sẽ tăng lên. Trong các điều kiện thông thường, HIF biến mất rất nhanh nhưng lại được bảo vệ trong môi trường thiếu oxygen. Quan trọng là phức hợp này gắn với một phần DNA gần gene điều khiển EPO.
Các nghiên cứu của họ cho thấy khi mức oxygen cao, tế bào chứa rất ít HIF. Nhưng khi mức oxygen thấp, lượng HIF tăng lên để gắn vào ADN có thể kết nối và điều chỉnh gene EPO cũng như các gene khác có phần ADN gắn kết với HIF.
Sức ảnh hưởng của khám phá này rất lớn bởi phản ứng của cơ thể với sự thay đổi mức oxy liên quan đến nhiều thứ, từ việc tập thể dục cho đến sự phát triển của phôi thai. Nó cũng liên quan đến một số căn bệnh khiến bệnh nhân có ít EPO hơn và thiếu máu trầm trọng. Trong ung thư, các khối u thường sử dụng cơ chế liên quan đến oxygen để kích thích sự phát triển các mạch máu mới, một lĩnh vực đang được các nhà khoa học nghiên cứu.
Ngoài ra, theo hội đồng trao giải Nobel, cơ chế thích ứng của tế bào với các mức oxygen cũng giải thích việc các loài động vật có thể sinh sống tại nhiều khu vực có độ cao khác nhau. Nhà khoa học William G. Kaelin Jr chia sẻ khoảnh khắc được thông báo nhận giải Nobel: “Là một nhà khoa học, tôi biết rằng nếu mình nhận được cuộc gọi lúc năm giờ sáng với số điện thoại rất nhiều số đó, đôi lúc sẽ là tin rất tốt, và tim tôi bắt đầu đập liên hồi. Mọi chuyện quá sức tưởng tượng.”
* Nhà khoa học William G. Kaelin Jr là vị Giáo sư y khoa Đại học Harvard Hoa Kỳ. Ông từng được trao giải thưởng Lasker cho nghiên cứu y học cơ bản năm 2016 và Giải thưởng Khoa học Ung thư ASCO 2016. Phòng thí nghiệm của ông nghiên cứu các protein ức chế khối u.
* Nhà khoa học Gregg L. Semenza là Giáo sư khoa ung thư, hóa học sinh học và y học tại Đại học Y khoa Johns Hopkins Hoa Kỳ.
* Trong khi đó, Sir Peter J. Ratcliffe là bác sĩ người Anh Quốc, đồng thời là nhà sinh học tế bào và phân tử nổi tiếng với công trình nghiên cứu về các phản ứng của tế bào đối với tình trạng thiếu oxygen. Ông còn là thành viên Học viện Francis Crick ở London England.
Nobel y học 2019 cho ba khoa học gia này đều nhận giải thưởng đồng giá là 913.000 dollars cho mỗi người.
Nguồn: nobelprize.org
Ngày 07/10/2019 Trần Văn Diên 10 CT-1970 NLS Cần Thơ
Thư ký Ủy ban Nobel Thomas Perlmann (phải) công bố giải Nobel Y học năm 2019 thuộc về William Kaelin, Peter Ratcliffe và Gregg Semenza, trong cuộc họp báo tại Stockholm, Thụy Điển, ngày 7/10/2019. Ảnh: AFP/ TTXVN
