23/8/2015

BỆNH NGỨA CỦA NGƯỜI BƠI LỘI

Nguyễn thượng Chánh, DVM

Từ khóa: Swimmer’s itch, Clam-digger itch, Cercarial dermatitis, Dermatite du baigneur

Vào mùa hè nóng nực thiên hạ thường rủ nhau đi picnic, hay đi cắm trại tại những cánh rừng hoặc tại những khu có nhiều ao hồ để bơi lội cho thỏa thích.

Nước có vẻ trong sạch, nhưng sau khi tắm lên đôi khi bị đỏ da và ngứa ngáy dữ dội. Nguyên nhân có thể do nước dơ, bị nhiễm trùng, nhiễm rong xanh (algue bleue, cyanobacteria, blue green alguae), hóa chất lạ, sứa biển (jelly fish) hoặc trong nước có sự hiện diện của ấu trùng cercariae của sán Trichobilharzia ocellata, một loại sán ở vịt.

Video - Swimmer's Itch

https://www.youtube.com/watch?v=Kpu8RysB-Cs

***

Chính ký sinh trùng nầy là thủ phạm gây ra bệnh ngứa ở người bơi lội. Giới khoa học gọi đây là bệnh cercarial dermatitis.

Bệnh ngứa của người bơi lội được thấy xảy ra hầu như khắp mọi nơi trên thế giới ngoại trừ vùng bắc và nam băng dương.

Vết ngứa

Sán Trichobilharzia ocellata là gì?

Được biết bệnh sán máng schistosomiasis ở người thường do các sán dẹp (trematode) sau đây gây ra: Schistosoma haematobium gây triệu chứng đường tiết niệu, còn S. mansoni, S. japonicum, S. mekongi và S.intercalatum thì chủ yếu gây ra triệu chứng thuộc về đường tiêu hóa.

Riêng ở loài vịt, bệnh schistosomiasis gây ra bởi sán Trichobilharzia ocellata cũng là một loại sán máng (schistosoma).

Tất cả bệnh schistosomiasis dù ở người hay vịt đều cần phải qua trung gian của con ốc.

Vịt là ký chủ thật sự của sán Trichobilharzia ocellata.

Ngoài vịt ra, ngỗng, thủy cầm (waterfowl), và vài loại thú gặm nhấm (rodents) cũng có thể là ký chủ thật sự nữa. Sán chỉ có thể trưởng thành trong ký chủ thật sự của nó mà thôi. Người là một ký chủ rủi ro của sán vịt. Khi ấu trùng cercariae của sán Trichobilharzia ocellata xâm nhập vào cơ thể chúng ta, chúng không thể tiếp tục phát triển được, mà chết ngay trong da và gây ra bệnh ngứa ngáy của người lội nước.

Trichobilharzia oscellata Photo www.cbc.ca

Tóm lược chu trình tăng trưởng của sán Trichobilharzia ocellata

Chu trình tăng trưởng phải bắt buộc thông qua hai ký chủ:

*Vịt: ký chủ thật sự (definitive host), sán trưởng thành hình sợi chỉ, giao hợp và đẻ trứng trong ruột của vịt. Trứng theo phân thải vào nước và nở ra thành dạng ấu trùng miracidium. Ở dạng nầy ấu trùng chỉ sống được có một ngày mà thôi. Chúng phải cần chui vào một con ốc thích hợp để có thể tăng trưởng tiếp.

*Ốc: ký chủ trung gian (intermediate host), loại ốc đặc biệt nầy có tên là Lymnea stagnalis và L.pysidae, cả hai đều thuộc họ Lymnaeidae.

Trứng sán do vịt thải ra theo phân nở thành ấu trùng miracidium lội trong nước.

Ấu trùng tìm cách chui vào con ốc hoặc bị ốc ăn vào.

Trong ốc, ấu trùng miracidium nở phình to ra thành nhiều dạng sporocyste trong dó có chứa vô số đơn vị ấu trùng ở dạng cercariae và sau đó được phóng thích vào trong nước.

Cercariae cũng như miracidium chỉ có thể sống trong nước một ngày mà thôi. Cercariae rất nhỏ nên không thể nhìn thấy bằng mắt thường được. Chúng cần phải được ký chủ thật sự là con vịt ăn vào để có thể phát triển đến dạng sán trưởng thành trong bụng con vịt.

*Người: ký chủ rủi ro (accidental host) của sán Trichobilharzia ocellata. Nếu chẳng may chúng ta lội trong vùng có nhiều ấu trùng cercariae, chúng sẽ bám vào da và chờ cho đến lúc chúng ta lên bờ, khi da bắt đầu khô là chúng tìm cách chui vào trong lớp biểu bì (intra épidermique).

Vì người không phải là ký chủ thật sự của sán Trichobilharzia ocellata nên khi ấu trùng chui vào da thì chúng chết ngay tại nơi đó. Protein của ấu trùng sẽ kích thích da để khơi màu cho một chuỗi phản ứng dị ứng tại chỗ.

Sau 1-2 giờ sẽ xuất hiện những đốm đỏ như đồng xu để sau đó phình lên như bị côn trùng chích, và bắt đầu cảm thấy ngứa ngáy ở da.

Lần lần trong ngày, các đốm đỏ sẽ lan dần ra và trở thành những mảng mày đay (urticaria) rất ngứa. Chân cẳng là vùng ấu trùng thường hay chui vào nhất.

Nói chung là phần nào của cơ thể có tiếp xúc với nước đều có thể bị nhiễm sán hết.

Lần đầu tiên bị nhiễm sán, phản ứng ngứa ngáy nhẹ nhưng những lần nhiễm kế tiếp trong tương lai, phản ứng sẽ nặng hơn và ngứa ngáy cũng dữ dội hơn.

Cũng may đây là một hiện tượng tự giới hạn (auto limitant, self limiting), nên sau vài ba ngày da sẽ bớt ngứa, và các vết đỏ cũng từ từ biến đi sau một hai tuần lễ ngoại trừ khi da bị xây xước và bị nhiễm trùng thứ cấp.

Chữa trị bằng cách nào?

Mục đích chữa trị nhằm làm giảm bớt sự ngứa ngáy trên da:

- uống các loại thuốc antihistaminiques,

- thoa crème hoặc bôi thuốc lên da như lotion calamine,

- rửa đấp da với nước có pha bicarbonate de soude.

Và nên tránh bớt việc gãi quá nhiều có thể làm trầy da và dễ gây nhiễm trùng thứ cấp.